KÂZIMKARABEKİR PAŞA VE İZMİR İKTİSAT KONGRESİ
(17Şubat 1923 – 4 Mart 1923)
Abdullah EKEN
Ulusların tarihinde unutulmaz olaylar vardır ki onlar ulusun geleceğinde de canlı olarak yaşarlar, unutulmazlar.
Dünya'nın en güzel şehirlerinden olan İzmir'in işgali de, 9 Eylül günü kurtuluşu da tarihimiz için unutulmaz olaylardandır. İzmir Yunan askerleri tarafından işgal edildiğinde Türk ulusunun yüreği kanamış,kurtarıldığında tüm ulusumuza sevinç gözyaşları döktürmüştür. Güzel İzmir'imiz konum olarak da geniş bir ticari derinliğe sahip, denize açık önemli bir ticaret merkezidir. Lozan'da yapılan barış görüşmelerinin kapitülasyonlar ve diğer ticari konular nedeni ile kesintiye uğradığı günlerde Mustafa Kemal Paşa'nın direktifleri ile güzel İzmir'imiz İktisat Kongresi’ne ev sahipliği yapacaktır.
Henüz Lozan Barışı imzalanmamış ve Cumhuriyet ilan edilmemişti. İktisatçı Prof. Dr. Yüksel Ülken, o nedenle kongreyi sadece kabuledilen kararlara bakarak değerlendirmenin insanı yanıltacağını söyler.
İzmir İktisat Kongresi savaştan yeni çıkmış ülkemizde tüketim toplumunun kalıplarını kırarak üretime ve sanayi kuruluşlarının kurulmasına yön ve yol vermesi bakımından da önemle üzerinde durulması gerekir.Ayrıca Cumhuriyet yönetimini kurmaya yönelmiş bir millî iradenin devletin ekonomik meselelerine ivedi olarak el atması; planlı kalkınmaya geçişi karara bağlamış olması da kongrenin önemini artırmaktadır.
İktisat Bakanı Mahmut Esat Bozkurt'un 13 Şubat 1923 günüverdiği demeçte; “Bu kongreyi millet ve memleketimizin kabiliyet ve ihtiyacat-ı iktisadiyesini el birliği ile tetkik ederek ona göre bir çalışma veıttila usulü vazetmek, tetkik etmek ve aynı zamanda memleketimizin muhtelif ve şimdiye kadar yekdiğerine yabancı kalmış, iktisat amillerini birbirleri ile tanıştırmak için açıyoruz." diyordu.
İktisat Bakanı demecinde kongrenin amacını açıklarken;toplanacak olan kongreye, İzmir’e çiftçi, tüccar, sanayici ve işçiler ile bütün şirket, banka, borsa ve diğer iktisadi kurumlar davet edildiğini de vurgulamıştı. Kongreye her kazadan 8 kişinin, dolayısıyla ülke genelinden 3.000 kişinin katılacağı öngörülmüştü.
İktisat Bakanı Mahmut Esat Bozkurt'un yukarıdaki demecinden sonra İzmir'de kongre hazırlıkları bir büyük heyecanla başlamış ve Osmanlı Bankası'nın depo olarak kullandığı Aram Hamparsum’un mağazaları İzmir İktisat Kongresi’nin toplanma yeri olarak belirlenmiştir.
Ayrıca kongre süresince tarım ve sanayi ürünlerinin tanıtımıamacı ile bir sergi açılması da gündeme getirilmiştir.
Kongre hazırlıkları süre dursun bir taraftan da kongreye katılacak olan delegeler İzmir'e gelmeye başlamışlardı. İzmir bölgesi kuruluşlarından; eşraftan Uşakizade Muammer (Latife Hanım’ın babası, MustafaKemal Paşa’nın kayınpederi), işçileri temsilen İplikçizade Fikri, çiftçiler adına Çiftçi Necati, ziraatçiler adına Palamut Şirketi Müdürü Kâmil, tüccar adına Ahçızade M. Nuri, sanayiciler adına da Eski Sanayi Mektebi Müdürü Sezai ve Doktor Menekşelizade Hüsnü'nün İzmir ilini temsilen kongreye katılmaları vilayetçe uygun bulunmuştur.
Sonuçta İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat 1923 günü saat 10.00’da Manisa Temsilcisi Kâzım Karabekir Paşa, Fevzi Paşa, Rus Büyükelçisi Aralov ve Azerbaycan Büyükelçisi İbrahim Abilof'un salonda yerlerini almaları ile başlamış oldu. Kâzım Karabekir Paşa 1.135 katılımcının oyları ile Kongre Başkanı seçilmiştir. İki gün gecikmeli olarak başlayan kongrenin açılış konuşmasını salona saat 10.15’te giren Mustafa Kemal Paşa yapmıştır. KemalPaşa;
“İlk kez böyle bir kongre toplanıyor. Ülkenin ihtiyacını,ulusun yeteneğini ve kuvvetli dünya ekonomisine organizasyonu göz önünde tutarak gereken önlemleri saptamalısınız. Aziz Türkiye’mizin iktisaden yükseliş yollarını aramak ve bulmak gibi vatani, yaşamsal ve ulusal bir kutsal amaç içinbu gün burada toplanmış olan sizlerin, sayın halk temsilcilerinin huzurunda bulunmaktan çok mutluyum.” demiştir.
Kemal Paşa konuşmasında, ayrıca “yabancı şirketlerin millîleştirilmesi ve kapitülasyonların kaldırılması” konularına da dikkat çekmiş ve “Bu kongre gerçek kurtuluş demek olan iktisadi bağımsızlığın, gelişme ve kalkınmanın ilkelerini saptayacak bir kongredir, tarihe öyle geçecektir.”Sözleri ile delegelerin ilgili konulara dikkatlerini çekmiştir.
İzmir İktisat Kongresi Cumhuriyet’in müjdecisi gibidir. Kongrenin toplandığı günlerde İstanbul hâlâ işgal altında, Lozan Konferansı’nda anlaşmazlık çıkmış ve konferans kesintiye uğramıştır.
Ankara'da ise TBMM'de Mustafa Kemal Paşa'ya karşı “İkinci Grup” olarak adlandırılan milletvekillerinin (olumsuz) tutum ve davranışları nedeni ile Türkiye Büyük Millet Meclisi feshedilmişti. Anadolu'nun limanları,rıhtımları, elektrik ve su işletmeleri, deniz işletmeleri, demir yolları; hepsi yabancıların elinde bulunuyordu. İstanbul ve Anadolu’daki iş birlikçiler ise Kurtuluş Savaşı’na katılmamışlar, hatta isyanlar çıkararak Kuvayı millîyecilere sıkıntılı günler yaşatmışlardı.
Buna karşın gepegenç çocuklarını, Şark Cephesinde İnönü'de Sakarya ve Dumlupınar'da şehit vermiş olan Anadolu; çiftçi, köylü ve esnafı…Düşmanla iş birliği yapmayan bu kahraman insanlar İzmir'de bir araya gelerek kurulacak olan Cumhuriyet yönetiminin ekonomik stratejisini belirleyeceklerdi.Kongre salonunun sağ tarafında tüccar grubu, sol tarafında işçi ve çiftçiler oturuyorlardı.
Kalpaklı iktisatçılar yeni devletin iktisat ideolojisini belirlerken, kongre anısına Cenova Serisi pullara sürsarj yapılarak -BüyükMillet Meclisi Hükûmeti İzmir İktisat Kongresi Posta ve Telgraf Şubesi-yazılı hatıra pulları kongre süresince satışa çıkarıldı.
Pullardan bir kısmı on para, yirmi para bedelle satılırken bir grup serilerde bir iki, beş onkuruş bedelle satıldı.[1]
Kâzım Karabekir Paşa Kongreye Nasıl Başkan Oldu?
Kâzım Karabekir Paşa'nın İzmir İktisat Kongresi’ne nasıl başkan olduğunu kendisinden dinleyelim:
"Mustafa Kemal Paşa'nın Garp Cephesi seyahatlerinde beraber bulunduğum gibi İzmir İktisat Kongresi'ne de birlikte gitmiştik.
Manisa'ya geldiğim zaman; maddi, manevi binlerce ıstırap çekmiş olan halk benim de İzmir Kongresi’nde Manisa Sanayi delegeliğimi kabulederek Manisa'nın imarına yardımcı olmamı ısrarla istediler. Bir cephe kumandanı sıfatı ile özür dilesem de İzmir'e geldiğimizde telgrafla ricalarını tekrarladılar.
Bu durum benim de kongreye aza olarak girmemi zaruri kıldı.Azalığı Mustafa Kemal Paşa'nın da uygun görmesi ile kabul ettim.
İstanbul'dan gelen delegeler; iki grupla Kemal Paşa'ya ve bana gelerek ihbarda bulundular.
‘Türkler askerlikten başka bir şey başaramazlar.’ diye düşünerek kongreyi sabote etmek amacıyla bazı dış kaynaklı entrikacılar faaliyete geçmişler. Bu nedenle benim ya da Mustafa Kemal Paşa'nın mutlaka başkan olmamız icap ediyormuş. Durum Kemal Paşa ile görüşülerek benim kongre reisliğim kararlaştırıldı.
Gerçekten reis seçiminde ilk tahrikler göze çarptı. Başta iktisat vekili olmak üzere altı adaydan hiçbirini kongre beğenmedi. Pek az reyalıyorlardı. Delegeler ise onlara;
‘Olmaz! İstemeyiz!..’ diye bağırıyorlardı.
Bunun üzerine benim adaylığım ilan edilince; sağdan soldan kollarıma girdiler, reis kürsüsüne çıkardılar.
Ve ittifakla reisliğimi kabul ettiler. Bunun çok isabetli bir iş olduğunu birkaç gün sonra gördük. Şöyle ki; işçi grubu yok yere bir mesele çıkardılar sonunda da;
‘Mademki dediklerimiz dinlemiyorlar kongreye ne lüzum var.’diye ayağa kalktılar ve gitmeye koyuldular.
Salonda en sol hizada bulunan bu gruba hizama gelinceye kadar ses çıkarmadım. Tam önümden geçerlerken ben de ayağa kalktım ve kürsüye şiddetli bir yumruk indirerek yüksek sesle bir kumanda verdim.
‘Dur!.. Bir adım daha atan Vatan hainidir!’ Hepsi durakladı.Tekrar bir emir verdim: ‘Geri dönün ve yerlerinize oturun!’
Sanki askerî kıtaymış gibi hepsi geri döndüler ve yerlerine oturdular. Bir alkış tufanından sonra müzakerelere devam ettik. Bir daha münasebetsizlik olmadı.
.............
Kongrenin dağılması millî bir kepazelik olacağından Mustafa Kemal Paşa da hadiseden çok mütehassis oldular.”[2]
Misakıiktisadi
Tarihimizde Birinci İktisat Kongresi olarak da bilinen kongre Kâzım Karabekir Paşa'nın başkanlığında iki haftalık yoğun bir çalışma sonunda oy birliği ile kabul edilen Misakı iktisadi'yi yayımlamıştır.
Misakı iktisadî bir iktisat programı olmaktan çok, zafer heyecanı yaşayan bir dönemin hırs ve heyecanını ve geleceğe dönük umutlarını yansıtan "Misakı iktisadî" metni binlerce çoğaltılarak, ülkenin herbir yanına dağıtıldı.
Çıkacak her kitabın ilk sayfalarına eklendi. Özellikle köy ve kasabalarda her dükkâna asıldı. Camilerde okundu. Kongreye Rus Büyükelçisi Aralov ve Azerbaycan Büyükelçisi İbrahim Abilof'un davet edilmesinden dolayı Rus iktisat politikasının benimsenip benimsenmediği gibi birçok konu günümüze kadar uzanan çeşitli tartışmaların konusu olmuştur.
Kongre bu yönü ile de değerlendirilip eleştirilmiştir. Hatta kongrede istatistik kullanılmaması, açık ve net bir program görülmemesi nedeni ile de kongrenin gerçek bir iktisat kongresi olmadığı da ileri sürülmüştür.
İktisat Kongresi Çalışma Programı
Kongreye katılan delegeler, aralarında dört gruba ayrılırlar:
1-Tüccarlar Grubu
2-Çiftçiler Grubu
3-Sanayiciler Grubu
4-İşçiler Grubu
Her grup kendi aralarında çalışmalar yaparak sorunları tespit edip kongre gündemine sunarlar. Tartışılan meselelerin oy çokluğu ile kabul edilmesi sorunların çözümünde umut olur.
1-Çiftçiler Grubu ve Sorunları
- Ziraat ve maarif sorunları
- Asayiş sorunları
- Aşar sorunu
- Ziraat Bankası meselesi
- Yollar ulaşım meselesi
- Orman meselesi
- Hayvancılık meselesi
- Ziraat makineleri meselesi
2-Tüccar Grubu ve sorunları
- Bankalar meselesi
- Kambiyo ve borsa işleri
- Cuma tatili meselesi
- Maden meselesi
- Orman meselesi
- Deniz ticareti meselesi
- Tekel meselesi
- Ticaret Kanunu ile ilgili hükümlerin
- Ticaret odaları ıslahı ve tadili
- Dış ticaret işleri
- Şirketler meselesi
- İktisat eğitimi
- Temettu Vergisi
- Nakliye meselesi
- Haberleşme
-Sanayi Odaları meselesi
3-İşçi Grubu ve sorunları
4- Sanayi Grubu ve sorunları
- Sanayi teşvik meselesi
Kâzım Karabekir Paşa ve İktisadî Misak (İktisat Yemini)
Karabekir Paşa, eserlerinde İzmir İktisat Kongresi’nde kabul edilen Misakı iktisadi esasları konusunda şu hususları sıralamıştır:
“1- Türkiye halkı imar edicidir.
2-Hırsızlık, yalancılık, riya en büyük düşmanımızdır. Taassuptan uzak, dindarane bir salabet (dayanıklılık, sağlamlık) her şeyde esasımızdır.
3- Türkler irfan ve marifet aşığıdır. Maarife verdiği kutsiyet dolayısıyla Mevlidi şerifi, kandil gününü aynı zamanda bir kitap bayramı (okuma bayramı) olarak yaşar.
4- Türk açık alınla serbest çalışmayı sever. Türk kadını ve kocası çocuklarını iktisadi misaka göre yetiştirir.
5- Türk mikroptan ve pislikten çekinir. Bol ve saf hava bol güneş ve temizliği sever.
6- Türkler hangi sınıf ve meslekten olursa olsunlar candan sevişirler, meslek ve zümre itibarı ile el ele vererek birlikler kurar,memleketini ve birbirini tanımak için seyahatler yaparlar.”[3]
Kongre Etkinlikleri
Kongre nedeniyle İzmir’de bazı etkinlikler de düzenlenmiştir. Bunlar arasında şu faaliyetler dikkat çekmektedir:
İzmir'de, en geniş bir incir işleme yerinde zengin bir yerli malları sergisi açılır. Burada sergiye katılanlardan en kaliteli ürün ve malüretenlere birincilik ikincilik madalyaları verilir.
Madalyaların bir yüzünde Karabekir'e ait olan "Yerlimalı millet kuvvetidir." sözü diğer yüzünde de "İzmir'de ilkTürkiye İktisat Kongresi Sergisi Mükâfatı" 4 Mart 1339 yazılıdır.
Kongrede yapılan konuşmalar "İktisadi Esaslarımız"başlıklı bir kitapta toplanıp İzmir'de Anadolu Matbaasında bastırılır. 1940 yılındada yeni harflerle ikinci baskısı İstanbul'da Tecelli Basımevinde yapılır kibunun fiyatı 50 kuruş ve 98 sayfadır.
Kongreden sonra kongre salonunda birkaç temsil verilir.İzmir’deki bazı okul öğrencileri de beden terbiyesi gösterisi yaparlar.[4]
Türkiye İktisat Kongresi Çalışma Grupları ve İktisat Esasları
ÇİFTÇİ GRUBUNUN İKTİSAD ESASLARI
Reji meselesi 2maddedir
Ziraatte maarif meselesi 9maddedir
Asayiş meselesi 14 maddedir
Aşar meselesi 2 maddedir
Ziraat Bankası ve 6 maddedir
itibarı zirai meseleri
Yollar meselesi 9maddedir
Orman meselesi 9maddedir
Ziraatte hayvanat meselesi 18maddedir
Çiftçiliğe ait bazı maddeler 18maddedir
Ziraatte makine meselesi 8maddedir
ÇİFTÇİ GRUBUNUN İKTİSAT ESASLARINDAN
TAHSİL VE TERBİYE İLE İLGİLİ MADDELER:
ZİRAATTE MAARİF MESELESİ
Madde 1- Köylülere, çiftçilere ziraatin muhtelif şubelerini amelî olarak öğretecek surette yazılmış kitap ve mecmualar bastırılarak dağıtılması.
(Müttefikan kabul)
Madde 2- Umumi iptidai ve tali mekteplerden müterakki memleketlerde olduğu gibi sanayi ve ziraatin de amelî olarak gösterilmesi.
(Müttefikan kabul)
Madde 3- Her livada birbirine yakın olan köyler için kâfi arazisi olan yatılı ilkokul açılması ve okullarda ilk derslerle beraber amelîve nazari basit ziraat dersleri gösterilmesi.
(Müttefikan kabul)
Madde 5- Yüksek tahsil için bir Ziraat Mektebi kâfi görülerek bu mektebin Anadolu tesis ve mektebin teessüsünden ve Halkalı’nın bilumum ders malzemeleri ve demirbaş eşya vesairenin naklinden sonra Halkalı Ziraat Mektebinin yeni mektebe nakli ve yenitesisedilecek mektebin mevkiinin tayin edilmesi hususunun hükûmete bırakılması.
(Müttefikan kabul)
Madde 6- Köylerdeki ilkokulların mutlaka beş dönümlük bir bahçesi ve iki ineklik fenni bir ahır ve kümesi yeni usul bir arılığı ve muallimler için iki odalı bir evi olması ve arazinin bir kısmı sebze ve birkısmı çiçek, bir kısmı da fidancılığa tahsis edilerek muallimlerin nezareti altında bizzat talebe tarafından idare edilerek masraf ve hasılatının köy muallimlerine ait olması ve bu suretle çocuklara amelî olarak çiftçiliğin öğretilmesi ve aydın kişilerin de köylerde yerleşmelerinin teşviki.
(Sanayi müstenkif diğer gruplar müttefikan kabul)
Madde 7- Türkiye ve ecnebi üniversite yüksek ve diğer mektepler mezunları ve mezunelerinin ve medreseleri ikmal ederek icazetname alanların en az bir sene müddetle altıncı maddeyi tatbik eden köy muallimliklerinde çalışması.
(Müttefikan kabul)
Madde 8- Kışla ve askerî talimgâhlarda pratik ziraat öğrenimi yapılması.
(Müttefikan kabul)
Madde 9- Ahlaka aykırı olanları menedilmek şartı ile, zirai,sınai, coğrafi, iktisadi, sıhhi sinema filmleri ile köylülere lazım gelen faideli malumatı vermek ve köylerin istatistiki malumatlarını zapt eylemek ve amelî konferanslar vermek üzere şimdilik her livada birer gezici ziraat mektebi açılması.
(Ekseriyetle kabul edilmiştir.)
ASAYİŞ MESELESİ
Madde 1- Asayişin temini için maarifin yaygınlaştırılması ve cehaletin giderilmesi.
(Müttefikan kabul)
Madde 2- Köylerin toplu bulundurulması gerek inzibatı teminve gerek maarifin neşri için pek ziyade faideli olduğundan bu meselenin nahiyeler kanunundan nazarı itibare alınması.
(Müttefikan kabul)
ORMAN MES'ELESİ
Madde 7- Memleketin her tarafında mevsime göre ağaç bayramları yapılması ve gününün tayini. Ağaç bayramı günlerinde mektepler talebesinin ve ahalinin hiç olmazsa birer ağaç dikmeye mecbur tutulmaları.
(Müttefikan kabul)
ZİRAATTE MAKİNE MESELESİ
Madde 2- Memleketimizde ziraat makinelerinin çoğalmasın amâni olan sebeplerin en birincisi makinelerin herhangi bir kısmı kırıldığında tamir edecek ustalar ve tamirhaneler bulunmaması olduğundan mevcut sanayi mekteplerinde demirciliğe ve tesviyeciliğe fazla ehemmiyet verilerek ziraat makinelerini tamir edebilecek ustalar yerleştirilmesi ve mühim merkezlerde eli çekiç tutar ve çok demircilikten anlar ziraat makinistlerini yetiştirebilecek pratik mekteplerin açılması.
(Müttefikan kabul)
TÜCCAR GRUBUNUN İKTİSAT ESASLARI
Bankalar 5madde
Kambiyo ve borsa işleri 6madde
Tatil günü 3madde
Maden meseleleri 9madde
Orman meseleleri 15madde
Ticareti bahriye meseleleri 24madde
Ticaret işlerini kolaylaştıracak esaslar:
Emniyet-gümrük siyaseti ve gümrük muamelatı ayrı incelenmiştir.
35 er madde İnhisarın kaldırılması 1 madde
Kavanin ve ahkâmı ticariyenin ıslah ve tadili 2madde
İtibar teşkilat ve tehilatı 4madde
Ticaret odaları 6 madde
Ticareti hariciye müesseseleri 5 madde
Şirketler 5madde
Ticareti ait mevadımüteferrika 9 madde
Tedrisatıiktisadiye 5madde
Temettü Vergisi 1 madde
Vesaiti nakliye meselesi 9 madde
Vesaiti muhabere meselesi 8madde
TÜCCAR GRUBUNUN İKTİSAT ESASLARINDAN
TAHSİL VE TERBİYE İLE İLGİLİ MADDELER:
TEDRİSATIİKTİSADİYE
Madde 1- İstanbul Yüksek Ticaret Mektebinin hükûmet ve orta kısmının ve Ticaret Odaları ve ticari heyetler murahhaslarından müteşekkil bir komisyon tarafından idaresi ve bu mektebin son gayesine ermesi için düzenlenmesi ve kuvvetlendirilmesi ve ıslahı.
(Ziraat ekseriyle ret diğer üç grup müttefikan kabul)
Madde 2- Türkiye'nin mühim ticaret merkezlerinde ticaret mektepleri açılması.
(Müttefikan kabul)
Madde 3- Her yerde ve bilhassa ticaret mektebi açılmayan mahallerde serbest ve mecburi çırak mektepleri tesisi.
(Müttefikan kabul)
Madde 4- Bilumum mekteplerde ve hususi sultani ve idadilerde iktisat öğrenimine ehemmiyet çırak mektepleri tesisi.
(Müttefikan kabul)
Madde 5- İktisadi ve ticari eserler ve yayınların korunmasıve mükâfatlandırılması ile ticari istatislikler dergisi tertip ve neşri ve memleketin iktisadi coğrafyasının tanzimi.
(Müttefikan kabul)
DENİZ TİCARETİ MESELELERİ
Madde 22- Deniz ticaret meslek mekteplerinin tesisi.
(Müttefikan kabul)
SANAYİ GRUBUNUN İKTİSAT ESASLARI
Gümrüklerde himaye usulü 4madde
Teşvikisanayi Kanunu hakkında 8 madde
Yollar ve vesaitin akliyede hususi tarife 2 madde
Sanayi bankaları 2madde
Tedrisatı sınaiye 4 madde
Sanayi odaları 6 madde
SANAYİ GRUBUNUN İKTİSAT ESASLARINDAN
TAHSİL VE TERBİYE İLE İLGİLİ MADDELER
(olduğu gibi alınmıştır)
5- Tedrisatı sınaiye
A-Sanayi mekteplerinin her muhitin ihtiyaç ve kabiliyetine göre tesisi ve derslerin İktisat Vekâletinin Sanayi Müdüriyeti umumiyesi gibi mütehehassıs bir merkez birleştirilmesi ve tedrisatın bilhassa amelî bir şekle sokulması.
(Müttefikan kabul)
B- Sanayi çırak mekteplerinin açılması
(Müttefikan kabul)
C- Usta kurslarının açılması.
(Müttefikan kabul)
D- İhtisas için memleketimiz sanayi mekteplerinden mezun olanların Avrupa'ya gönderilmesi ve ortaöğrenimini memleketimizde ikmal etmiş olanlarından sanat mühendisleri yetiştirilmesi.
(Müttefikan kabul)
İŞÇİ GRUBUNUN İKTİSAT ESASLARI
Hepsi 34 maddedir. Tahsil ve terbiye ile ilgili olanlaraynen şunlardır:
Madde 8- Alelumun sanat müesseselerinde ve gümrüklerde oniki yaşını ikmal etmeyen çocukların çalıştırılması için yatılı ve parasız müesseseler açılması veya azami dört saat çalışma ile hafif işlerde çalıştırılmalarına müsaade edilmesi. (Üç grup müttefikan kabul işçiler on iki yaşını bitirmemiş çocukların alelıtlak çalıştırılmasında ısrar)
Madde 25- İşçi çocuklarının şehit çocuklarından sonra tercihan yatılı işçisine tahsisi.
(Müttefikan kabul)
İzmir İktisat Kongresi için Demirtaş Ceyhun şöyle yazar:"Her ne kadar birtakım bilimsel,ekonomik kararlar yerine tıpkı Misakımillî gibi, misakıiktisadi (ekonomik ant) içilmesi."
- Hırsızlık, yalancılık, riya ve tembellik en büyük düşmanımızdır.
- Türkler irfan ve marifet âşığıdır.
- Türk kadını ve kocası çocuklarını iktisadi misaka göre yetiştirir vb. çocukça kararlar alınması yüzünden kimi yazarlarca küçümsense debu kongre doğrusu bize hâlen yaşadığımız, şu büyük toplumsal değişimin ilk tohumlarının atıldığı olaylardan birisi olduğu için çok önemlidir. Çünkü bu çocukça hafifliklerine karşın gene de kongrede devlet eliyle yeni bir özel sektör oluşturulmasını amaçlayan bir ekonomi politikası savunulmuş ve bu doğrultuda kararlar alınmıştır... Kongre sonunda yayımlanan bildirgenin 9. maddesinde;
- Türk ecnebi sermayesine aleyhtar değildir denilerek Cumhuriyet Dönemi’nde uygulanacak ekonomik politikanın dışa ve yabancı sermayeye açık olması gerektiğini vurgulamıştır.[5]
Kongrenin Kapanış Konuşmaları
Kongre'nin kapanış konuşmalarını önce işçi grubu adına Kütahya delegesi Aka Gündüz söz alır:
“Bugün Türk işçisine yeni bir hedef gösteriyorlar.Memleket iktisadiyatının istiklâli, Türk işçisi de buna; çekici, örsü, tornası,bileği ve yüreği ile hazırdır. İzmir'e ve memlekete zafer ve kurtuluşu getiren kağnı gıcırtılarından sonra İzmir'den iktisat zaferini götürecek olan"Misak-ı İktisadî" de kadın, erkek Türk işçilerinin yemini vardır.”der.
Çiftçiler grubu adına; Manisalı Kani Bey; “Emin olabilirsiniz ki, saban tarladan ayrılmadıkça çiftçiler de Misaktan ayrılmayacaklardır.” şeklinde konuşur.
Ticaret grubu adına; Alaiyezade Mahmut; “Burada toplandık, tanıştık, müşterek çareler bulduk. Çalışmamız Türkiye iktisat erbabı arasında ebedî kuvvetle neticelendi. Yani arkadaşlar, kongre vatanın ufkunda parlayan saadet ve inkişaf nurlarına kavuşmak için cihanın düşman kuvvetlerini bu Türk nuru ile boğmak için toplandık.” der.
Kongrenin kapanış konuşmasını yapan Kâzım Karabekir Paşa,konuşmasına;
“Muhterem arkadaşlarım!” diye başlar. Ve analar,hemşireler ve muallimlere seslenerek;
................
- Analar, hemşireler, muallimler, açılan iktisat cihatındadaima ön saflarda sizler yürüyün...... ve milletin şefkatli, siyanetli dillerinizle de bu mukaddes yollardan sizler yürüyün...
..............
- İki hafta hummalı bir çalışma ile milletimize bir eser meydana getirdik ve hediye ediyoruz.
................
- Kongreyi kapıyorum. Cenab-ı Hak milletimizi muzaffer ve mesuteylesin.”
Ve kongre kapandığında takvimler 4 Şubat 1923’ü, saatler 16.30’ u gösteriyordu.
Kongre sonunda İzmir halkı İzmir'de kongre anısına bir anıtyaptırmayı kararlaştırır. Ziraî ve sanayi ürünleri sergisinde başarılı bulunanlara da 40 gümüş, 30 bronz madalya ve 70 takdirname verildi.
Sonuç Yerine
Bazı yönlerden eleştirilse de 1. İzmir İktisat Kongresi’nin yeni kurulmakta olan genç Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ekonomik meselelerini göstermesi ve emperyalizme başkaldıran Türk milletinin ekonomik bağımsızlık konusunda da duyarlı olduğunun ortaya konulması bakımından çok önemli bir kongre olduğu aşikârdır. Ayrıca Kapitülasyonların kaldırılmasının gündemde olduğu bir diplomatik kavganın yaşandığı Lozan süreci düşünüldüğünde kongrenin önemi daha da artar. Bir araştırmacının İzmir İktisat Kongresi ile ilgili bizimde katıldığımız değerlendirmesi şu şekildedir:
“İzmir İktisat Kongresi konusunda çeşitli yorumlar var.Gerçekten özel girişimci bir model kabul etme; model yokluğunda, gelişmiş Batı modelini kabul etme, Lozan Konferansı kesildiğinden Batı devletleri ürkütmemek yoluna gidilmesi gibi.... Eleştiri getirenler de dâhil kongrenin çok önemli olduğundan kimsenin kuşkusu yoktu. Ama sonuçlar üzerinde yorumlar farklıdır.Yorumların ortak noktası liberal bir ekonomi dönemi başlattığı yönündedir.Böyle olmadığını düşünen ekonomistler de az değildir. Genel değerlendirme de liberal içerik ağırlıktadır.
1923 İzmir İktisat Kongresi, yeni Türkiye'nin girişeceği ekonomik savaş için gerekli altyapıyı hazırlayamamış olmasına rağmen yurdun hertarafından toplanıp gelmiş çeşitli meslek adamlarının neler istediklerini ortaya koyması bakımından yararlı olmuştur.
Kongrede gümrük himayesi, sanayinin teşviki, büyük sermayeli ticaret ve sanayi bankalarının kurulması nakit ve tahvilat borsasının millîleştirilmesi, çiftçiye kredi sağlanması gibi birçok dilek karar altına alınmıştır. Bu kararlar oy birliği ile alındı. Daha sonra zor da olsa aşarın kaldırılması kabul edildi. Kongrenin uygulanan tek kararı da bu ‘aşarın kaldırılması’ oldu. Kongrenin bir önemli yanı da işçi davasının ilk kez burada ele alınmış ve dile getirilmiş olmasıdır.”[6]
[1] İzmirİktisat Kongresi, İzmir Büyük Şehir Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir,2001, s. 1-6 ve 62.
[2] ÇocukDavamız, 2. Cilt, Yayına Hazırlayan: Ziver Öktem, Yapı Kredi Yayınları,İstanbul, 2008
[3] ÇocukDavamız, C. 2, s. 97-102.
[4] Atatürk- Karabekir Kavgası, s. 397-421.
[5] D.Ceyhun, Ah Şu Biz Kara Bıyıklı Türkler, E Yayınları, 8. Baskı, İstanbul,1993, S. 188.
[6] E.Mütercimler, Fikrimizin Rehberi, Alfa Yayınları, İstanbul, 2008, s.891-893.