SURİYE’DE İDARİ VE DEMOGRAFİK GELİŞMELER

Anasayfa / Makaleler

31 Mayıs 2018 17:28 Dr.Ali GÜLER

Okunma

7600

Tweet

SURİYE’DEİDARİ VE DEMOGRAFİK GELİŞMELER

Dr.Ali GÜLER

Coğrafive Fiziki Yapı

Yüz ölçümü: 185.180 kilometrekare olan bugünkü Suriye, Güneybatı Asya’da, Orta Doğu’nun kalbi durumunda bir mevkiye sahiptir. 32° 19’ - 37° 20’ kuzey enlemleriyle 35° 37’ - 42° 22’ doğu boylamları arasındadır. Kuzey ve kuzey batıdan Türkiye, doğudan Irak, güneyden Ürdün, batıdan İsrail, Lübnan ve Akdeniz ile çevrilidir. Baş şehir Şam’dır.Halep ve Humus diğer iki önemli şehridir.

Suriye fiziki yapı bakımından bir farklılık ve tezat ülkesidir. Ülkenin üçte biri çöl veya çıplak dağlarla örtülü, üçte biri kıt ve elverişsiz çayırlık ve geri kalan üçte biri de ekilebilir arazidir. Ülke, esasen üç bölgeye ayrılabilir; kıyı kesimi, dağlık bölge ve Suriye Çölü. Suriye, kısa bir Akdeniz kıyısına sahiptir. Kıyıyı doğuya ve güneye uzanan verimli ova ve yaylalar takip eder. Bundan sonra doğuya doğru,dağlar ve vadiler uzanır. Bunların peşinden kısa ve verimli bir şeridin hemen arkasından, Fırat Nehri’yle birlikte ülkeyi güneydoğu istikametinde baştan başageçen, Suriye Çölü gelir.

Akdeniz, Suriye’nin dörtte bir batı sınırını meydana getirir. Kıyı yaylası kıyıdan itibaren 8 ila 32 km kadar uzanır. Bu yaylanın doğusundaki dağlık bölge; ortalama yüksekliği 1585 molan Ensariye Dağı, 2135 m olan Anti-Lübnan Dağ Silsilesi ve 2814 m ile ülkeninen yüksek yeri olan Hermon Dağı’ndan teşekkül etmiştir. Suriye’nin en verimli ve gelişmiş bölgesi bu bölgenin doğusu olup, Şam, Halep, Hama ve Humus şehirleride buradadır. Şam ile Ürdün sınırı arasında yer alan Dürzi Dağı ise, ortalama olarak 1675 m kadar yüksekliğe çıkabilen yüksek bir yayla görünümündedir. Bu dağ volkanik olup, etek kısımları lavlarla dolu geniş bir çölün içindedir.

Ülkenin ortasını ve kuzeydoğusunu Suriye Çölü kaplamıştır. Bu geniş çöl orta kısımda tepeliktir.Çölde birkaç köy ve birkaç eski eserden başka bir şey yoktur. Suriye Çölü’nde ise, kuru ve kavurucu sıcak çöl iklimi mevcuttur.^[1]

Türk Hâkimiyetinde İdari Yapı

Çalışmanın başında kısaca bahsettiğimiz gibi Osmanlı Devleti döneminde bugün Suriye olarak ifadeettiğimiz bölgenin bütünüyle hâkimiyet altına alınması 1516 Mercidâbık Zaferi’nden sonradır. Memluk ordusunun Mercidâbık mağlubiyetinden sonra, Şam hiç mukavemet göstermeden Yavuz Sultan Selim’e kapılarını açtı. Osmanlı sultanı, kendisine iltihak eden Memluklerin Dımaşk (Şam) Valisi Canbirdiel-Gazali’yi eski makamında bıraktı.

Osmanlılar Suriye’ye hâkim olduktan sonra, buranın idari statüsünü iki ayrı şekilde düzenlediler. Birincisi Mercidâbık Savaşı’nın pişdar kumandanı Karaca Ahmet Paşa’ya verilen Halep eyaletidir. Bu eyalet, Ağustos 1516’da tesis olunmuştur. Eylül 1516’da Şam ele geçirildikten sonra, Karaca Ahmet Paşa’ya bırakılan Halep eyaleti dışında kalan bütün Suriye bölgesinin idaresi Şam Valisi Canberdi el-Gazali’ye verilmiştir.Bu durum Yavuz Sultan Selim’in vefatına kadar değişmeden sürdürülmüştür. Kanuni Sultan Süleyman’ın tahta geçmesiyle 1520’de isyan eden Canberdi el-Gazali,kendisini “Melik Eşref” adıyla sultan ilan etmiş, Şam, Trablus, Humus ve Hama’yı etkisine almıştır. Halep şehrini de kuşatan Canberdi el-Gazali,Kanuni’nin üzerine gönderdiği kuvvetlere yenildi (1521) ve Suriye birkaç asır sürecek olan sakin bir evreye geçmiş oldu.

Bu sürecin içinde, o zamana kadar kullanılmış olan “Dimaşk” ismi, yerini bütün Suriye bölgesinin Arapça adlandırması olacak olan “Şam”a bıraktı. Osmanlı Devleti’nde Kanuni’nin son yıllarına kadar Halep ve Şam eyaletlerinin “Eyalet-i Arap”, Şam tamamen ele geçirildikten sonra da “Eyalet-i Şam” olarak birlikte ifade edildiği de görülmektedir.

Osmanlı hâkimiyetine girdiği ilk asır içinde Suriye üç büyük idari birime, paşalığa ayrılmıştır:

1. Şam:Aralarında en önemlileri Kudüs, Gazze, Nablus, Sayda ve Beyrut olmak üzere on civarında sancağı vardı.

2. Trablus (Trablus-Şam):Bu paşalığın sancakları Hıms, Hama, Selimiye ve Cebel idi.

3. Maraş:Bu paşalığa bağlanan Ayıntab’ı dışarıda tutarsak bütün Kuzey Suriye’yi içinealan fetihten sonra oluşturulan Halep Paşalığı.

Sonraki asır içinde bir de Lübnan bölgesi için “Sayda Paşalığı” oluşturulmuştur. Bu idari taksimat, anahatları ile değişmeden 18. yüzyıl ortalarına, idari merkezin Sayda’dan Akka’ya nakline kadar devam etmiştir.

Osmanlı Devleti, hâkim olduğu diğer yerlerde uyguladığı usulü bu bölgede de uyguladı. Buna göre üç kademeli bir yapı söz konusu idi. İlk olarak eyaletler, İstanbul tarafından merkezî ve sıkı bir hiyerarşiye dayanan atama ile görevlendirilen valiler tarafından yönetilirdi. Eyaletlerdeki ikinci temeli, İstanbul’daki yeniçeri ağasına bağlı olan ve kolluk gücünü oluşturan yeniçeriler oluşturuyordu. Eyalet yönetiminin üçüncü ana unsuru da adli teşkilat idi. Buradaki eyalet kadıları, Anadolu Kadıaskeri’ne bağlı olarak görev yaparlardı. Şam’da ve Halep’te dört ilçe,birer de asıl mahkemesi vardı. İkinci kademedeki yargıçlar daha çok yerliler arasından atanıyordu.

Görüldüğü üzere bölgenin yönetimi hem toprak hukuku bakımından hem de idari, mali, askerî ve adli bakımdan merkezî bir yapıda idi.

Özetlersek, Suriye (Şam)bölgesinde önce (1516) Halep ve Şam Beylerbeyliği kuruldu. Daha sonra 1570’de Trablus, ardından da 1614 yılında Sayda eyaletleri ilave edildi. Sonra bu geri alınmış olmalı ki, 1660’da Sayda yeniden eyalet yapıldı. Suriye bölgesinin bu idari teşkilatı 18. yüzyıla kadar hiç değişmeden geldi.

Osmanlı Devleti’nde mülki idarenin 1826 sonrasında birçok gelişme ve değişme gösterdiği, bu yeni oluşumun1836’dan sonra daha da hızlandığı bilinmektedir. Modernleşme çabaları içinde bazı yabancı uzmanların da etkilediği bu gelişmelerin sonucunda 08. 11. 1864tarihinde yeni bir “İdare-i Vilayet Kanunu” hazırlandı. Bu kanun devletin kendi gerçek ihtiyaçlarından ziyade Avrupalı devletlerin bir nevi “dayatmaları” ile oluşmuştu. Çünkü burada Türk milletinin menfaatleri değil, Avrupalı devletlerin ileriye dönük hesapları düşünülmüştür. Nitekim Maraş’ın Halep’e bağlanmasının altında yatan niyete yansıdığı gibi; Cebel-i Lübnan Mutasarrıflığının bir bağımsız, yani doğrudan İstanbul’a bağlı bir sancak olarak kuruluşu, Lübnan Devleti’nin ortaya çıkışı ile noktalanacaktır.

Ayrıca bu dönemde, Osmanlı Devleti idaresinde hiçbir zaman geçmeyen “Suriye” adıyla yeni bir vilayet teşkili de dikkati çekmektedir. Aşağıda statüsünü ortaya koyacağımız gibi, bu vilayetin kurulduğu alan eskiden beri “Şam” olarak anılırdı. Tanzimat sonrasında, Avrupa etkisi güçlenince, antik dönem adı olan “Suriye”, “Şam”(Dimaşk) dolaylarını içine alan vilayete isim olmuştur. Bu isim daha sonra da ülkenin geneline isim olarak yaygınlaştırılacaktır.^[2]

Bu değişim içinde Osmanlı Devleti’nin son asırlarında bugünkü Suriye’nin idari taksimatı zaman zaman değişiklikler göstermiştir. Modern anlamda ilk nüfus sayımının yapıldığı 1831yılından itibaren gerçekleştirilen nüfus sayımlarına göre bölgenin idari taksimatı içindeki vilayet, sancak, kaza ve müstakil sancaklar şu şekildedir:

1874 yılında Halep ve Suriye vilayetleri söz konusudur.^[3]

1877/78’de ise ana nüfus sayımı bölgesi (vilayet) olarak, Suriye, Cebel-i Lübnan, Beyrut ve Halep vardır.^[4] Sancak ve kazalar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

1877/78 Genel Nüfus Sayımı

1881/82-1893 genel nüfus sayımına göre, Beyrut, Halep, Suriye vilayetleri ile Zor müstakil sancağı ana idari birim olarak görülmektedir.^[5] Sancak ve kazalar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

1881/82-1893 Genel Nüfus Sayımı

1894, 1895, 1896, 1897 Genel Nüfus Sayımlarında sancak ve kazalar gösterilmeden Beyrut, Halep ve Suriye vilayetleri ile Zor müstakil sancağı toplam nüfusları gösterilmiştir.^[6]

Osmanlı Devleti’nde hem nüfus sayımları bakımından hem de vilayet, sancak bazında idari taksimatı vermesi bakımından en önemli sayım 1906/7 Genel Nüfus Sayımı’dır. Buradaki taksimata göre, Beyrut, Halep, Suriye vilayetleri ile Zor müstakil sancağı idari birim olarak söz konusudur.^[7] Bitrimler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

1906/7 Genel Nüfus Sayımı

1907’de (Hicri: 1325) basılan bir Osmanlı coğrafya atlası basıldığı yıl itibarıyla en kapsamlı idari taksimatı vermektedir. Bu atlas, Binbaşı Mehmet Nasrullah, Kolağası Mehmet Rüştü ve Mülazım Mehmet Eşref’in hazırladıkları ve Maarif Nezaretinin 21 Haziran1323/03. 09. 1907 tarih, 154/2645 numaralı izniyle İstanbul’da batırılmıştır.Vilayetlerin renkli haritalarını da içeren bu atlasta bugünkü “Suriye” bölgesi,Halep, Suriye, Beyrut vilayetleri ile Zor müstakil sancağından oluşmaktadır.Tam adı, “Memâlik-i Mahrûse-i Şâhâneye Mahsûs Mükemmel ve Mufassâl Atlas”olan eserde vilayetlerin sancak ve kazaları, kazaların dereceleri, nahiyelerive köy adetleri de gösterilmiştir.^[8] Atlasta buüç vilayet ve müstakil sancak hakkında verilen bilgiler ve idari taksimat durumu şu şekildedir:

Halep Vilayeti

Sınırları, Genişliği, Nüfusu:Halep Vilayeti, kuzeyinde Sivas,Ma’mûratü’l-Aziz (Elâzığ) ve Diyarbekir vilayetleri, doğusunda Zor Sancağı,güneyinde Suriye ve Beyrut vilayetleri, batısında Bahr-i Sefîd (Akdeniz) ve Adana vilayeti ile çevrilidir. Yüz ölçümü 86.600 kilometrekaredir. Nüfusu 995.800 kişidir.

Fiziki Coğrafyası

Dağları:Cebel-i Bereket, Elmadağ, Zeytun Dağı, Elbistan, Ahır Dağları, Binboğa, Cebel-iİkra, Cebel-i Ahmer, Cebel-i Musa, Cebeli Ekrad ve Çatal tepedir.

Nehirleri:Fırat, Ceyhan, Asi Nehirleri, Belih Çayı, Aksu, Afrin Suyu, Karasu ve Koyuk Suyu’dur.

Gölleri: Antakya(Amik), Akdeniz Gözlü, Balık Gölü ve Mazık Gölü’dür.

Mahsulleri, Mamulleri veMasnuâtı (Eserleri): Her çeşit hububat, sebze ve meyve, portakal, limon, incir, şeftali, ağaç kavunu, turunç ve meyan kökü yetiştirilmektedir.

Meşhur Şehirleri:

Halep: 130.000 nüfusa sahip vilayet merkezidir. Koyuk Suyu üzerinde, bahçelik güzel bir şehir olup, zeytin, ve fıstık ağaçları boldur. Kumaşları gayet kaliteli, sabunu veyağı meşhur ve makbuldür.

Maraş:52.000 nüfusa sahip olup, aynı adı taşıyan sancağın merkezidir. Ahır Dağı eteğinde güzel bir mevkidedir.

Urfa:55.000 nüfusa sahip olup aynı adı taşıyan sancağın merkezidir. Eski ve mamurbir şehir olup, El-Cezire yolunun en önemli merkezlerinden sayılmaktadır.

Kasabaya bakan dağın eteğinde“Mevlid-i Halil” adıyla bilinen bir yer bulunmaktadır. Bu mahal, Hazret-iİbrahim’in doğduğu yer olarak bilinmektedir.

Bu şehirlerden başka portakalve limonları ile meşhur Antakya, Halep’in başlıca iskelesi olan İskenderun,civarındaki kırmızı mermer madeni ile meşhur Ayıntab şehri, Halep vilayetinin diğer önemli şehirlerindendir.

Halep’in idari taksimatı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Halep Vilayeti 1907

Suriye Vilayeti

Sınırları, Genişliği, Nüfusu:Suriye vilayeti, kuzeyinde Halep vilayeti,doğusunda Bâdiyetü’ş-Şâm, güneyinde Hicaz vilayeti, batısında Beyrut vilayeti,Cebel-i Lübnan ve Kudüs-i Şerif mutasarrıflıklarıyla sınırlıdır. Yüz ölçümü95.900 kilometre karedir. Nüfusu 719.500’dür.

Fiziki Coğrafyası

Dağları: Cebel-iLübnan yani Garb-i Lübnan, Anti Lübnan (Cebel-i Şarkî) yani Şarkî Lübnan olup,bu dağların en yüksek noktaları Cebel-i Muhammed, Cebel-i Şeyh, Cebel-i Nâsırî,Cebel-i Aclûn ve Cebel-i Havrân’dır.

Nehirleri: AsiNehri, Şeria (Ürdün, Yordan) Nehri, Berede Nehri, Nehrü’l-Kebîr, Nehrü’l-Kelb,Nehrü’l-Kâzımiye ve Nehrü’l- Munkatı’dır.

Gölleri: Buheyra-iUteybe, Buheyra-i Hacaniye, Buheyra-i A’lâ, Burak Gölü, Havle Gölü, Taberiye Göllerive Lut Denizi’dir.

Mahsulleri, Mamul SanayiÜrünleri: her çeşit hububat, kayısı, meyve, hurma, üzüm,karpuz, limon, portakal, turunç, ağaç kavunu, Şam fıstığı ve meyan kökü yetiştirilir.

Mamulleri; Şam alacası,Trablus kuşağı, keyfe ve her çeşit akmişe ile at takımları, sedefli çekmece ve buna benzer şeylerdir. Bazı sanayisi ise üzüm kütüklerine musallat olan kurtların yok edilmesi için imam edilen ve hamr ismiyle anılan zifte benzeyenbir çeşit maden ile tuzlukları da vardır.

Meşhur Şehirleri

Şâm-ı Şerîf:160.000 nüfusa sahip Suriye vilayetinin ve Beşinci Ordu-yu Hümayun’un merkezidir. Asya’da bulunan Osmanlı şehirlerinin büyüklerindendir. Etrafı bahçeve bostanlarla çevrili geniş bir arazide ve sulak bir alanda bulunmaktadır.

Dımaşku’ş-Şam adıyla dabilinen Şam’ın havası kuru ve iklimi ılımam ise de suyun çokluğundan dolayı rutubetlidir. Şehrin içinden Kasyun Dağı’ndan gelen Berede Nehri geçmektedir. Şam’ın kumaşları makbul ve meşhur olup at takımları revaç kazanmıştır. Şehrin dışında kiremit fabrikaları yapılmıştır.

Hama:45.000 nüfusa sahip sancak merkezidir. Asi Nehri üzerinde bulunur. Kumaşları meşhurdur. Ziraatı gelişmiştir.

Kerek:8.000 nüfusa sahip sancak merkezidir. Hicaz hattı güzergâhında olup arazisi verimlidir.

Şeyh Said Köyü:Mevkiinin ehemmiyetinden dolayı Havrân Sancağı’na merkez ittihaz edilmişse de şimdi Şeyh Miskin köyü, livanın idare merkezi olmuştur.

Şeyh Said köyünde Hz. Eyüp’ün mezarı ile Hz. Ömer’e ait bir cami vardır. Havrân kazasının toprak mahsülleri ve özellikle buğday mahsulü pek bol ise de havası kötüdür.

Bu mekânların haricinde havasının güzelliğiyle meşhur Ba’albek, sırmalı döşemelikleri ve ipek dokumalarıyla meşhur Humus, bilinen diğer şehirlerdir.

Suriye vilayetinin idari taksimatı aşağıdaki  tabloda gösterilmiştir:

Suriye Vilayeti 1907

Beyrut Vilayeti

Sınırları, Genişliği, Nüfusu:Beyrut vilayeti, kuzeyinde Halep, doğusunda Suriye vilayeti, güneyinde Kudüs-i Şerîf Mutasarrıflığı ve batısında Bahr-iSefîd (Akdeniz) ile çevrilidir. Yüz ölçümü 12.000 kilometre karedir. Nüfusu533.500’dür.

Fiziki Coğrafyası

Dağları: Vilayet dâhilinde boydan boya Lübnan Dağları silsilesi uzanmakta olup Cebel-i Santeyn,Kermel ve Tabur Dağları başlıca tepeleridir.

Nehirleri, Gölleri: Nehrü’l-Kelp,Nehrü’l-Esved, Nehrü’l-Kebîr ve Nehrü’l-Munkatı gibi çaylar ile Asi ve Yordân Nehirleri; Taberiye ve Havle gölleri vardır.

Mahsülleri ve Sanayi: Herçeşit hububat ve meyve ile limon ve portakal bolca yetiştirilir. Sünger ticareti ile ipekli dokumaları meşhurdur.

Meşhur Şehirleri

Beyrut: 120.000nüfusa sahip vilayet merkezidir. Suriye’nin özellikle Şam’ın iskelesi sayılır.Ticaret merkezi, mamur, bakımlı ve güzel bir şehirdir. Genellikle kuru birhavası vardır. Şehir suyunu Nehrü’l-Kelb’den alır. Şehir merkezi hava gazı ile aydınlatılmıştır.

Trablusşam: 24.000 nüfusa sahip sancak merkezidir. Bahr-i Sefîd (Akdeniz) sahilindedir. Sünger ticareti oldukça fazla gelişmiştir. Limon ve portakal bahçeleriyle ipekli dokumaları meşhurdur.

Lazikiyye: 22.000 nüfusa sahip sancak merkezidir. Halep’in İskenderun’dan sonra ikinci iskelesidir. Etrafı mahsuldar, manzarası hoş, havası güzeldir. Lazikiyye Kazası’nı Asi Nehri’nden başka Nehrü’l-Esved sulamaktadır.

Akka:8.000 nüfusa sahip sancak merkezidir. Bahr-i Sefîd (Akdeniz) sahilinde küçük bir liman şehridir. Etrafı sur ile çevrili kale dâhilinde ticareti gayet iyi gelişmiş önemli bir şehirdir. Havrân ve Kerek sancaklarının iskelesidir.

Nablus: 24.800 nüfusa sahip, Belka Sancağı’nın merkezidir. Etrafı kayalık bir derede kurulmuştur. Kasabanın havası ve arazisi rutubetlidir. Havası iyi değildir.

Bu şehirlerden başka ormanları ile meşhur Sur, ipek üretimi ile meşhur Sayda, Hz.İsa’nın ikamet yeri olmakla meşhur ve Hristiyanların mukaddes yerlerinden biri olan Nâsıra Kasabası diğer meşhur yerlerindendir.

Beyrut vilayetinin idari taksimatı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Beyrut Vilayeti 1907

Zor Mutasarrfılığı

Sınırları, Genişliği, Nüfusu:Zor Sancağı, kuzeyinde Diyarbekir, doğusundaMusul ve Bağdat, batısında Halep vilayeti, güneyinde Bâdiyetü’ş-Şâm ve Suriyevilayeti ile sınırdır. Yüz ölçümü 78.000 kilometrekaredir. Nüfusu 100.000’dir.

Fiziki Coğrafyası: Havası sıcaktır. Binaenaleyh Cebel-i Abdülaziz adındaki dağ güzel mevkisi ve su ve havasının güzelliğiyle meşhurdur. Adı geçen dağın uzunluğu 15, genişliği ise 5 saattir. Dağın en yüksek noktası 150 metredir.

Meşhur Şehirleri

Deyrizor: 20.000 nüfusa sahiptir. Mevkiinin ehemmiyeti ve Halep’e uzaklığı hasebiyle müstakilen idare olunan Zor Sancağı’nın merkezidir. Mevkii her ne kadar sıcak ise de El-Cezire ve Şam çevresine hâkim bir mevkide bulunduğundan ehemmiyetli ve Fırat Nehri kenarında kurulmuştur.

Ebukemâl: Kaza merkezidir. Deyrizor’un 25 saat güneydoğusunda ve Fırat Nehri’nin Şâmiye tarafındadır.

Tedmür: Eski ismi Palmir’dir. Kasaba Asya’nın eski ve meşhur yerleşim yerlerinden biridir.Deyr (izor)’e uzaklığı 44 saattir. Tedmür nahiyesinde otuz adet göl şeklinde tuzlaları vardır. Burada elde edilen tuzlar Hama, Humus, Şam ve diğer yerlere ihraç olunur. Bu tuzlalar Suriye vilayeti tarafından idare edilir.

Zor Mutasarrıflığı 1907

Osmanlı Devleti’nin en songenel nüfus sayımı 1914 yılında, Birinci Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde yapılmıştır. Bu sayım 1906/7 Genel Nüfus Sayımı rakamlarının düzeltilmiş hâlini(doğumların eklenmesi, ölümlerin çıkartılması) vermektedir. 1914 yılı idari taksimatında bugünkü “Suriye” bölgesi, devletin bu tarihteki 35 idari birim(vilayet) içinde yer alan sırasıyla Beyrut (7 Numaralı), Halep (8 Numaralı),Suriye (11 Numaralı) ve Zor’dan (26 Numaralı) oluşmaktadır.^[9]1914 yılı idari taksimatına göre bölgedeki vilayetler kazaları ve bağlı birimleri ile aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

1914 Genel Nüfus Sayımı

• DOĞUMUNUN 103’ÜNCÜ YIL DÖNÜMÜNDE BAŞBUĞ ALPARSLAN TÜRKEŞ’İ ANARKEN
• AY YILDIZ YÖNETİMİ VE HİLALE YILDIZ OLMAK
• TARİH ONU HAKLI ÇIKARDI: BAĞBUĞ ALPARSLAN TÜRKEŞ’İN TÜRK DÜNYASI VİZYONU (OLUŞUMU VE KAPSAMI)
• TARİHÎ BİR ANI BAŞBUĞ ALPARSLAN TÜRKEŞ VE CEZAYİR İSTİKLAL SAVAŞI*
• ATATÜRK’E GÖRE BALKAN YENİLGİSİNİN SEBEPLERİ (Askerî Strateji Bakımından Bir Analiz)
• MUSTAFA KEMAL ATATÜRK’ÜN EVLENME/BOŞANMA BELGELERİ
• ATATÜRK’ÜN MANEVİ EVLATLARI
• CUMHURBAŞKANLIĞI KÜLLİYESİ İLE İLĞİLİ TARTIŞMALAR
• MHP’DEN İKTİDAR ÇAĞRISI: “BİZİMLE YÜRÜ TÜRKİYE”
• OSMANLI DEVLETİ’NDE GAYRİMÜSLİMLERİN DİN-İBADET, EĞİTİM-ÖĞRETİM HÜRRİYETLERİ VE BU BAKIMDAN “KİLİSE DEFTERLERİ”NİN KAYNAK OLARAK ÖNEMİ