TÜRK DEVLETÇİLİĞİ

TÜRKDEVLETÇİLİĞİ

Dr. Abdullah CüneytKÜSMEZ

            İnsan ve toplumun, aralarındaki ilişkilerin ve bu ilişkilerin insanoğlunun başlangıçtaki tutum ve davranışlarından günümüze kadar gelen örgütsel ve kurumsal davranış biçimleri ve etkileyiş şekilleri bakımından bir tarihî analizi gerektirdiğinde;birbirinden farklı kuramsal yapılar ortaya çıkar. Bu kuramsal yapı ve sistemlerin büyük bir bölümünde, başta kimlik olgusu olmak üzere incelenen toplumsal durumlar, Batılı toplum ve siyaset bilimcilerinin görüşlerine yöneliktir. Bunlar arasında öne çıkanlar ise fikrî temelleri, Auguste Comte,Emile Durkheim, Max Weber, Karl Marks, Georg Simmel ve Herbert Spencer gibi düşünürler tarafından oluşturulmuştur. Genellikle makro seviyede ele alınan bu kuramlar, bütüncül sistem kuramları, analitik-soyutlamacı kuramlar, çatışmacı kuramlar ve işlevselci kuramlar olarak görülür.[1]

Doğu’da ise kimlik olgusu ve onun toplumsal yansımaları Batılı düşünürlerden asırlar öncesi felsefi olarak ilkkez İbn Haldun tarafından incelenmiş ve “asabiye tezi” ile ortaya konmuştur.[2] Aynı zamanda Batı’nın sosyolojik yaklaşımlarından çok daha önce derin bir beşerî incelemesi olan “Mukaddime” ile çığır açmıştır.[3] Buna rağmen Batılı yaklaşımlar daha genel kabul görmüş ve tamamının açıklamaları,kapitalizm veya sınıf çatışması üzerinden yapılmıştır. Sonuçta feodalizmin çöküşü ile ortaya çıkan ulus devlet yapıları, 18.yy.de başlayan modernizm ile birleştirilmesi sonucu ortaya çıkan tek yanlı bir anlatıma dönüşmüştür. Bu Türk toplum düzenini anlatmaktan uzaktır. Nitekim Batı da yönetilenler yöneten için Türklerde ise yöneten yönetilenler içindir.[4]

            Toplum bilim araştırmaları ve incelemelerinde hâkim olan bu makro sistem analizler, dünyadaki toplumsal olaylara bakış açısında ve toplumsal değişimlerin anlaşılması ve yönlendirilmesinde de kullanılmaktadır. Daha da ileri bir safhaya geçerek Batı’nın zayıf veya bağımlı devlet olarak tanımladığı devletlerin biçimlendirilmesinde birer “danışma alanı” görevi görmektedir. Bugüne kadar Batı’nın çizdiği bu perspektif üzerinden okunan toplum ve onun siyasi bir yapısı olan devlet de kökeni itibarıyla Batı’da kültürel ve sosyal bir farklılık göstermemiş çoğunlukla beslendiği Helen, Roma ve sonrasında Hristiyan değerleri ile bütünlük arz etmiştir. İç kabuğunu bu esaslar ile tahkim eden Batı, dış kabuğunu ise kolonyal ve emperyal değerler ile örterek kapitalist bir güç duvarı ile tamamlamıştır.[5]

Bu oluşumun tarihî sürecine bakıldığında Avrupa’da feodal yapının yıkılması ile başlayan ulus devlet sürecinde feodal baskı grupları nasıl kralın yanında ve onunla birlikte idiyse devletleşme sürecinde de bu kez devletin bürokratik mekanizmalarında yer alarak oluşturdukları seçkinler grubu ile yönetimdeki etkin konumlarını sürdürmüşlerdir. Dolayısıyla Batı’nın devlet yapısında sermaye ve mülkün paylaşılması üzerine kurulan bir anlaşma vardır.[6]Hatta bu 18.yy.de Fransız felsefeci Jean Jacques Rousseau tarafından “toplumsal sözleşme” adı ile kavramsallaştırılmıştır. Ancak Türk devlet oluşumunda böylebir anlaşmadan söz edilemez. Bunun sebebini akıncılığın ekinciliğe tercih edilmesinde aramak gerektir.[7]  

Batı’daki bu devlet oluşumlarının yanısıra Doğu ise kültürel değerleri daha sıkı ve toplumsal yaşamda daha etkin olmasına rağmen parçalı bir görünüm sunmuş ve köklü medeniyetlere sahip olan doğu, Türk medeniyeti, Çin medeniyeti, Hint medeniyeti ve sonrasında İslamiyetile daha kapsayıcı olmasına rağmen İslam medeniyeti ile arzu edilen bütünlüğü sağlayamamıştır. Ancak Batı, maddi güç ile biçimlendirdiği ve kendine askerî, ekonomikve kültürel ittifaklarla (NATO, AB vb.) doğrudan bağımlı kıldığı devletler ile oluşturduğu statik durumu, Sovyetler Birliği’nin dağılması ile kaybetmiş ve yukarıda belirtilen toplumsal yapı sistemleri ileyeniden biçimlendirme sürecine girerek kullandığı vasıtalar (ordu,dinî, ekonomik ve siyasi yasal görünümlü yasa dışı yapılar, terör örgütleri, yerel sivil toplum kuruluşları vb.) çeşitlilik gösterse de amacını değiştirmemiştir. Ancak zaman zaman Batı’nın modernizm adı altında sağladığı bu maddi üstünlük, kendi içerisinde de bir eleştiriye dönüşerek postmodernizm adını almış ve yeniden yapılandırılmasına yol açmıştır. Fakat kendi sosyo kültürelyapılarını bozmadan yani Anglosakson, beyaz, Hristiyan (Katolik,Protestan ve Ortodoks inançlar dâhil) bütünleşik üçlemesinden ayrılmadan[8] yeni yöntemler geliştirebilmiştir.

Bu çerçevede modern ulus devlet yapıları tahakkümcü bir anlayışla Doğu’nun yüksek medeniyetlerine (Çin,Hint ve İran) ve geleneksel devlet yapılarına maddi güç unsurları ile nüfuz ederek bu bölgeleri uzun süre kontrol edebilmiştir. Ancak ve sadece Türk medeniyeti ve onun koruyuculuğunda İslam medeniyeti saldırılara maruz kalsa da Batı’nın kolonyal ve emperyal etkisine karşı koyabilmiş ve cihan şümul özelliğini sürdürmüştür.Bunun tek ve önemli sebebi Türk devlet geleneğine bağlı sosyokültürel yapının asırlardır korunmuş olmasıdır.

Türk devletinin kurumsal yapısınıoluşturan “düzen, dayanışma ve mücadele” olgusu, genel tarih felsefesi içerisinde kendi tanımını ve manasını bulmuştur. Nitekim siyasi olarak kolektif bir isteği, yapabileceklerini ispat edebilmeyi, temsil ettiği birliğin bölünmez ve değiştirilemez olduğu, zorlayıcı bir kuvvete sahip bulunduğu, hukuki altyapıyı oluşturduğu ve egemenliğe sahip olduğu[9]gerçeğini kapsamına almış ve ayırt edici nitelik olarak ise ahlak ve kültürle[10]tamamlamıştır.[11]

Türk devlet yapısı kaynağını mitolojisive tarihinden almıştır. Türk Mitolojisi millî kültür ve değerlerin doğru anlaşılması bakımından ilk kaynaktır ve Batı’nın çöken mitolojileri yanında hâlâ canlıdır.[12]Türk devlet yapısı tarihî gelişimi Şekil-1’de, kurumsal yapısı Şekil-2’de gösterilmiştir.

Şekil-1;Türk Devlet Yapısı Tarihî Gelişimi

Yukarıdaki tablo Türk devletinin kuruluşundan söz eden Göktürk Yazıtları’nda Türk Devleti’nin yapısının “düzen,dayanışma, mücadele” olarak kuramsal yönünü ifade etmektedir: “Üzetengri, asra yagız yer kılındukda, ikin ara kişioğlu kılınmış. Kişi oğlında üzeeçüm apam Bumin Kagan olurmış. Olurupan, Türk budunung ilin törüsün tutabirmiş, iti birmiş…” “Yukarıda mavi gök ve aşağıda yağız yer yaratıldığında,ikisinin arasında insanoğlu yaratılmış. İnsanoğlunun üzerine atalarım BuminKağan ve İstemi Kağan (Kağan olarak) oturmuşlar. Oturduktan sonra, TürkMilletinin devleti ile töresini idare etmiş ve düzene koyvermişlerdir…”[13]  TonyukukYazıtları ise Türk devlet yapısının “güç, yasa, kültür” olarak kurumsal yönünüortaya koyar: “Geceleri uyumadan, gündüzleri oturmadan kızıl kanımı akıtarak milletehizmet ettim. Uzak yerlere devriyeler gönderdim. Yerli yerine keşif kuleleri kurdurttum. Tanrı esirgesin Türk milleti içerisine gizli düşmanların akınınaizin vermedim. Kazanmasaydım devlet de millet de olmayacaktı. Kazandığım içindevlet devlet oldu, millet millet oldu.” Bu iki muhteşem ifade aynı zamanda Türk sosyolojisinde devlet-millet ilişkisini de açıklar. 

Türk Mitolojisi’nde yer alan gök,insanoğlu, yer bütünlüğü Türk devletçiliğinin kuramsal ve kurumsal esaslarına zemin teşkil eder. İnanışa göre Gök’ten (Tanrı) alınan hükmetme yetkisi Başbuğ’un kişiliğinde bir düzen sağlayıcı ve yönetici olarak vücut bulur. Bu ise onun töreye bağlı yasal konumunu ve adil bir yönetim şeklini de ifade eder.İnsanoğlu ise Türk boyları ile yönetimi altındaki tebaanın, dayanışma içerisinde aynı kültür özelliklerini taşıyan değerlere sahip bir ülkü etrafında toplar. Yer ise ordu-millet anlayışı ile iç ve dış tehditlere karşı mücadeleyive zararlı tüm unsurlara karşı güç kullanmayı gerektirir. Bu özelliklerin tamamı töre, ülke, ülkü anlayışında anlam kazanır ve Türk cihan hâkimiyetininde fikrî temelini teşkil eder.

Böylelikle Türk cihan hâkimiyetinin başlangıcı insanın yaratılışına bağlanarak ezelî olduğu ve aynı zamanda ebedîlik vasfı da dâhil edilerek yeryüzündeki insanlar arasında herhangi birayrım yapılmadığı belirtilmiş olur. Bütün insanlığı idare yetkisi Türk hükümdarına verilmiştir. Bu anlayış Türk cihan hâkimiyeti ülküsünün temel felsefesine kaynaklık eder.[14] Bundan maksat, Tanrı’nın verdiği devlet ve güç ile onun seçkin bir kavmi olarak adaleti yaymak ve dünya nizamı kurmaktır. Bunun yolu ise halkı arasında düzenive birliği sağlamak olarak görmüştür. Türk’ün cihan hâkimiyeti anlayışı İslamiyet ile birlikte cihat fikrine dönüşmüş, Türk adaletini yayma ve uygulama ülküsü devam etmiştir.[15]

        Şekil-2; Türk Devleti Kurumsal Yapısı

Türk devlet yapısının kurumsal yapısıincelendiğinde; tarihî nitelikleri günümüze kadar olan bu gelişimi içerisindebozulmalara meydan vermeden mitolojik, tarihî ve kuramsal dayanakları ilekurumsal yapısına kavuşmuştur. Buna göre nadide bir özellikteki Türk kültürükök olarak merkezde yer almakta, töresinden gelen özellikleri ile dışında yeralan yasa ve onun dışında yer alan maddi güç unsurlarını beslemektedir. Kültürdevamlı canlı ve besleyici bir kaynak olarak toplumsal yaşantının cevheridir.İkinci kuşakta yer alan yasa ise merkezdeki kültürden aldığı değerler iletöresine uygun ve toplumsal yaşantının sürekliliğini sağlayacak düzenin hukukitemellerini sağlamaktadır. Yasa bir taraftan kültürden beslenirken diğertaraftan hem kendisini hem de kültürü koruyacak güce meşruiyetkazandırmaktadır. Bu suretle ülke iç ve dış tehditlere karşı korunmuşolmaktadır.

Anayasa ve yasalar ülkenin o günkü vegelecekteki ihtiyaçlarından, uzun tarihî gelenek, örf ve adetlerinden ve tecrübelerinden hatta coğrafyası ve ikliminden çıkarılır.[16] Nitekimbir Uygur bilgi nazariyesinde “beyler” ve “millet” kavramı yer almakta ve aralarında Türk töresine göre bir anlaşma olduğu ve yöneten beyler ile yönetilen millet arasında uygunluk ve anlaşmanın bir milletin varlığı için şart olduğu belirtilmektedir.[17]