PSİKOLOJİK ALGI OPERASYONLARI VE KIBRIS’TA POSTA FAALİYETLERİ
Kıbrıslı Rumların EOKA’nın direktifleri ve Megali İdea çerçevesinde başlattıkları Ada’daki Türkleri imhaya yönelik faaliyetleri dayanılmaz boyutlara ulaşarak devam ederken en doğal insan haklarından birisi olarak kabul edilen haberleşme hürriyeti de ortadan kaldırılır. 21 Aralık 1963 sonrasında Kıbrıslı Türkler üzerinde uygulanan baskı ve ambargolar sonrasında Türklerin yaşadıkları bölgelere demir ve demirden araç ve gereçler, çelik ve çelik ürünleri, kereste ve kereste çivisi, taş, kum ve çakıl, tel, kamuflaj ağı, kablo, tel kesiciler, mayın arayıcıları, patlayıcı maddeler, telsiz, radyo, telefon, saçma, TNT, dinamit, kükürt, çelik, yün, amonyum nitrat, akaryakıt, oto yedek parçaları, oto yedek lastiği, akü, batarya çeşitleri, dikenli tel, ölçüm aletleri, yangın söndürücüsü, torba, çizme, çivi, deri, lastik ökçe, haki kumaş, eldiven, deri ceket, çorap, palto ve yağmurluk, yünlü maddeler, kömür, termos, plastik boru girişi yasaklanır. Rumların ambargo uyguladıkları bir başka alan ise haberleşmeyle ilgilidir ve bunun sonucu olarak Kıbrıslı Türklerin sadece Ada dışıyla değil, Ada içinde farklı bölgelerle haberleşmeleri de imkânsız hâle gelir. Çaresizlik içinde yeni yollar bulmaya çalışan Kıbrıslı Türklerin 1970 yılının ilk aylarında uygulamaya soktukları yeni yöntem ise “Sosyal Yardım Pulu” adı verilen pulların kullanıma girmesidir. Desenleri Türk Maarif Müdürlüğü Resim Müfettişi Fikri Direkoğlu tarafından hazırlanan ve Halkın Sesi Matbaası’nda 100’lük tabakalar hâlinde basılan bu pul serisi iki ayrı puldan oluşmaktadır. 5 mils ve 15 mils değerinde olmak üzere hazırlanan pulların tirajları ise 5 mils değerindeki pul 500.000 ve 15 mils değerindeki pul da 200.000 şeklindedir. Yabancı filatelistler ve araştırmacılar tarafından “Muhasara Pulları” olarak adlandırılan pullar, 3 Nisan 1970 tarihinden itibaren posta haberleşmesinde kullanılmaya başlanır.
Öte yandan söz konusu pullar anormal şartlarda hazırlanmış, anormal bir dönemin sıkıntılarını gidermeye yönelik olduğundan klasik manada postada kullanılan normal pullardan bazı farklılıklar göstermektedir. Rum kuşatması altındaki Türk bölgelerinde ve Rumlardan habersiz olarak kullanılmaya başlanılan pulların üzerinde fiyatını gösteren bir rakam söz konusu değildir. Türkiye’de yardım amaçlı olarak Kızılay, Çocuk Esirgeme Kurumu, Türk Hava Kurumu tarafından çıkartılan pullarda olduğu üzere sosyal yardım pulları üzerinde herhangi bir devletin ismi yazmamaktadır. Bunun yerine pulların üzerinde “Türk Cemaat Meclisi” ibaresi yer alır. Pulların fiyatı ise 5 mils değerinde olan pulun sağ üst köşesinde bulunan ve 5 yapraktan oluşan yonca sayesinde anlaşılmaktadır. 15 mils değerinde olan pulun sol üst, sağ üst ve sol köşesinde ise 5 yapraklı toplam üç tane yonca bulunmaktadır. Rumların kamuoyunu yanıltmaya yönelik girişimlerinin önüne geçmek üzere titizlikle hazırlanan pullar sanki gerçekten sosyal yardım amaçlı olarak hazırlanmış gibi piyasaya sürülür. Kamuoyuna verilen bilgiye göre ise pulların basılmasının asıl gayesi sosyal yardıma muhtaç insanlar için yapılacak olan düşkünler evi inşaatına mali destek sağlamaktır. Sosyal Yardım Pulu olarak adlandırılan iki pulluk serinin üzerinde yapılması planlanan düşkünler evinin resmiyle tekerlekli sandalyede yaşlı bir insan figürü bulunmaktadır. Böylece Rumların dikkatini ve tepkisini çekmeden basılan bu pullardan elde edilecek gelirle yardıma muhtaç kimselere, hastalara, evsiz barksız insanlara, göçmenlere ve ayrıca yapılması planlanan öksüzler yurduna mali kaynak aktarılacağı bildirilir. Kıbrıslı Türklere yapılan duyurularla muhtaç kimselere destek olabilmek amacıyla Kıbrıs Cumhuriyeti pulları yapıştırılmış olan mektup zarflarına bu yardım pullarından da yapıştırılabileceği belirtilmişse de uygulamada böyle bir şey söz konusu olmaz. Sosyal Yardım Pulu ismiyle piyasaya sürülen ve 3 Nisan 1970 ile Aralık 1972 döneminde son derece kısıtlı bir dönemde tedavülde kalan bu iki pulluk seriden 5 mils değerinde olanı 39x25 milimetre ölçülerinde, pembe ve siyah renklerden oluşmaktadır. Söz konusu bu pulun üzerinde tekerlekli sandalyede bakımı bekleyen yaşlı bir kadın figürü bulunmaktadır. 15 mils değerinde olan ikinci pul ise 25x32 milimetre ebadında olup sarımsı ve siyah renklidir. Pulun üzerinde inşaat hâlinde olan Güçsüzler Yurdu resmedilmiştir. Her iki pul üzerinde de Türk Cemaat Meclisi ve Sosyal Yardım Pulu ifadeleri bulunmaktadır.
Kıbrıslı Türklerin öncelikle Ada içinde haberleşmesini sağlamak üzere tasarlanan söz konusu pullar Rumlardan ve dış dünyadan gizli olarak Türk postanelerinde kullanılmaya başlandıklarında farklı bir yol takip edilir. Bu uygulamaya göre söz konusu bu pullar mektup zarfı üzerine yapıştırıldığında pulların iptal edilmesi için üzerine vurulması gereken posta damgası pulların üzerine vurulmamıştır. Mektup zarflarının üzerine bu pullar yapıştırılmış olmasına rağmen kullanılan posta damgaları İngiliz döneminden kalma İngilizce damgalardır.
Bu pulların iptali düz veya zikzaklı metal çizgi şeklinde bir damga vasıtasıyla yapılmış, tarih damgası ise pulların üzerine değil zarfın boş bir yerine vurulmuştur. Bu dönemde 8 Kasım 1973 tarihinde Türkçe tarih damgaları kullanılıncaya kadar Kıbrıs Cumhuriyeti Dönemi’nden kalma İngilizce damgalar tarih damgası olarak kullanılır. Sosyal Yardım Pulu olarak adlandırılan bu pullar Ada içerisinde Kıbrıslı Türkler tarafından damga pulu olarak da kullanılmıştır. Ada’daki Türk belediyeler tarafından verilmekte olan ruhsat gibi bazı belgelerle resmî farklı işlerde de söz konusu bu pulların kullanıldıkları görülmektedir. Örneğin Mağusa Türk Belediye İdaresi sinemalar, otobüs firmaları gibi işletmelerden alacağı vergi ve harçlarla ilgili olarak verdiği belgelere bu pullardan yapıştırır. Ada içindeki haberleşmede kullanılan bu pullarla gönderilen bazı mektuplar ise çok nadir olmakla beraber Türkiye’ye de gelir. Sosyal Yardım Pullarının Ada içindeki kullanımında Lefkoşa (Nicosia), Mağusa (Famagusta), Larnaka (Larnaca), Limasol (Limassol), Baf (Paphos) ve Lefke (Lefka) postanelerinden istifade edilmiştir. Ancak bugün Kıbrıs posta tarihi koleksiyonu yapan koleksiyonerler ve araştırmacılar için en nadir olan zarflar özellikle Larnaka, Limasol, Baf ve Lefke damgasıyla gönderilmiş olan Sosyal Yardım Pullu zarflardır. Mağusa ve Lefkoşa’dan gönderilmiş Sosyal Yardım Pullu adi postadan geçmiş mektuplar bugün nispeten daha fazla bulunabilir olmakla beraber diğer şehirlerin damgalarını taşıyan zarflar son derece nadirdir ve bulunması da o oranda zordur. Öte yandan Lefke, Mağusa ve Lefkoşa postanelerinde Kıbrıs Cumhuriyeti Dönemi’nden kalma Lefka, Famagusta ve Nicosia damgaları zarfın boş bir yerine vurulurken Kıbrıs Cumhuriyeti postanelerinden bağımsız çalışan Larnaka, Limasol ve Baf postanelerinde Kıbrıs Cumhuriyeti Dönemi’nde kullanılan posta damgaları zarfların üzerine vurulmaz. Özellikle Larnaka, Limasol ve Baf’tan gönderilen mektupların üzerinde posta damgasının bulunmaması bu zarfların son derece nadir ve kıymetli olmasını sağlarken filateliyi ticaret olarak algılayan bazı hilekârlar tarafından sahte damgalar piyasaya sürülmek suretiyle çok yüksek meblağlar karşılığında orijinal olmayan, sahte zarflar koleksiyonerlere satılmaya çalışılır. Esasında bu durum Sosyal Yardım Pulları yapıştırılmış bütün zarflar için de geçerlidir.
Normal posta uygulamasında Ada içi haberleşme için normal veya adi posta olarak adlandırılan gönderiler için zarfın üzerine 15 mils değerinde tek bir pul yapıştırılırken, taahhütlü posta uygulamasının yapıldığı Lefkoşa ve Mağusa bölgesinde ise taahhütlü olarak gönderilmesi istenen zarfların üzerine genellikle 4 tane 15 mils değerinde ve 2 tane de 5 mils değerinde pul yapıştırılmıştır. Lefkoşa ve Mağusa’da taahhütlü olarak gönderilen bu mektupların üzerine ayrıca Kıbrıs Cumhuriyeti Dönemi’nden kalan İngilizce “Nicosia-Cyprus” ve “Famagusta-Cyprus” yazılı taahhüt etiketleri yapıştırılmıştır. Durum böyle olmakla beraber ticaret ve kolay para kazanmak amaçlı olarak o dönemde ellerinde bulunan onlarca Sosyal Yardım Pulunu stoklayan bazı karaborsacılar tarafından daha sonraki dönemde kanun dışı olarak sahte taahhütlü zarflar hazırlanır ve konudan habersiz ve bu konuda yeterli bilgiye sahip olmayan koleksiyonerlere pazarlanmaya çalışılır. Bu faaliyetler bugün itibarıyla da maalesef devam etmektedir. Bugün filateli dünyasına sürülmek istenen Sosyal Yardım pullu zarfların büyük bir kısmı en azından otantik materyal değil, filatelik amaçlı olarak koleksiyonerler tarafından hazırlanmış zarflardır. Acı olan tarafı ise sadece Kıbrıs ve Türkiye’de değil dünyanın dört bir tarafında Kıbrıs posta tarihi konusunda çalışma ve araştırmalar yapan koleksiyonerler tarafından çok aranan bu zarfların özellikle taahhütlü olanlarının korsan üretiminin yapılması ve astronomik fiyatlarla piyasaya sürülmesidir. Söz konusu pulların Lefkoşa, Mağusa, Larnaka, Lefke, Limasol ve Baf’ta kullanılması sırasında zarfların üzerine vurulan metal zikzak damgalarda bazı farklılıklar söz konusudur. Buna göre Lefkoşa’da Nicosia damgasının yanında cetvel çizgi ve dişli cetvel çizgi kullanılmıştır. Siyah renkte olan bu iki çizgi 7 Kasım 1973 tarihine kadar devam eder. Lefkoşa’da ayrıca taahhüt uygulaması da yapılmıştır. Mağusa’da ise Famagusta Town damgası yanında siyah cetvel çizgi uygulaması söz konusudur. 7 Kasım 1973 tarihine kadar devam eden bu uygulamadan sonra 9 Kasım 1973 tarihinde Mağusa 1 Türkçe tarih damgası uygulamaya geçer. Lefkoşa’nın yanında Mağusa’da da Famagusta Town İngilizce etiketiyle taahhüt uygulaması söz konusudur. Bu iki merkez dışında diğer postanelerden Sosyal Yardım pullarıyla taahhütlü mektup gönderilmemiştir. Lefke’de 7 Kasım 1973 tarihine kadar devam eden uygulama sırasında siyah renkli cetvel çizgi vurulmuştur. Aynı şekilde Larnaka’da da 7 Kasım 1973 tarihine kadar cetvel çizgi uygulaması söz konusudur. Larnaka’da çok nadir de olsa mavi renkli çizgi uygulaması da bulunmaktadır. Limasol’da siyah renkli dişli cetvel çizgi 8 Kasım 1973 tarihine kadar devam eder. Baf kasabasında da 8 Kasım 1973 tarihine kadar yapılan uygulamada mavi ve siyah renkli dişli cetvel çizgi uygulaması söz konusudur. Bazı köylerde ise köy mührü pulun veya pulların yanına vurulmakta, mektup merkez postaneye geldiğinde o posta merkezinin damgası ile damgalanmaktadır. Bazı köylerde ise pullar doğrudan o köyün köy damgası ile damgalanmaktadır. 1972 yılının Aralık ayının son haftasında Mağusa Postanesi’nin posta torbalarını karıştırması ve Sosyal Yardım pulları ile postadan geçmiş adi ve taahhütlü mektupları Mağusa’nın Rum tarafında bulunan Maraş bölgesine göndermesiyle Maraş Postanesi Müdürü Stylianides durumu derhâl fark eder ve Rum Posta Genel Müdürlüğüne olup bitenleri aktarmakta da gecikmez. Bunun sonucu olarak da Sosyal Yardım pullarının posta haberleşmesinde kullanımı sona erer. Rum Posta Genel Müdürü bu pulların posta haberleşmesinde kullanıldığını haber alır almaz Mağusa Posta Müdürü Mehmet Demirel’den bu uygulamanın derhâl durdurulmasını, aksi takdirde Mağusa’nın Türk bölgesi de dâhil olmak üzere 33 Türk köyünün dış dünya ile bağlantısını derhâl keseceği tehdidinde bulunur.
BEŞ GÜNLÜK POSTA UYGULAMASI
Cumhuriyet’in 50. yılı münasebetiyle 29 Ekim 1973 tarihinde 7 puldan oluşan “50.Yıl Serisi” Kıbrıs Türk toplumunun Sosyal Yardım Pulu sonrasında ilk resmî pul serisi olarak piyasaya sürülür. Üzerinde “Kıbrıs Türk Yönetimi, 1923-1973 Milletçe Kutluluyoruz.” ibarelerinin bulunduğu ilk gün zarfları da aynı gün piyasaya sürülür. Öte yandan bu ilk gün zarfları iki farklı damga ile hazırlandığından koleksiyoncular tarafından özellikle büyük ebatlı damga ile hazırlanmış olanı çok rağbet görmektedir. Kıbrıs posta tarihi koleksiyonlarının nadir parçalarından birisidir ve katalog değerinin de üzerinde bir fiyatla alıcı bulabilmektedir. Bu dönemde 7 puldan oluşan 50. Yıl Serisi’nin de tedavüle çıkmasıyla beraber daha önce İngilizce olan posta damgalarının Türkçeleştirilmesi yoluna gidilir ve Türkiye’de Türkçe yeni posta damgaları hazırlatılır; ancak bu damgaların belirlenen zamanda Kıbrıs’a ulaşamaması üzerine 1 Kasım, 4 Kasım, 5 Kasım, 6 Kasım ve 7 Kasım 1973 tarihlerinde ve toplam sadece 5 gün için 50. Yıl Serisi’nin pulları Sosyal Yardım pullarında olduğu üzere metal çubuk damgayla iptal edilir, Kıbrıs Cumhuriyeti damgaları da zarfın boş bir yerine vurulur. Bu nadir posta uygulamasının şu ana kadar bilinen örnekleri sadece Lefkoşa ve Mağusa posta merkezlerine ait olanlardır. Bu iki merkez dışında bu şekilde bir uygulama söz konusu değildir. Kıbrıs Türk posta tarihi ile ilgili koleksiyonlarda ender olarak bulunan filatelik malzemelerden birisi de bu şekilde gönderilmiş mektuplardır. Bu geçiş döneminde Kıbrıs Türk posta faaliyetlerinde farklılıklar ve alışık olunmayan uygulamalar da söz konusudur; 1. 29 Ekim 1973 tarihinde tedavüle çıkartılan ve 7 puldan oluşan 50. Yıl Serisi’yle beraber 7 Kasım 1973 günü Lefkoşa, 8 Kasım 1973 günü Larnaka ve Lefke, 9 Kasım 1973 günü de Mağusa, Limasol ve Baf kasaba merkezlerinde Türkçe tarih uygulamasına başlanır. Bu dönem Kıbrıs Türk posta tarihi açısından farklı, ilginç ve alışık olunmadık örneklerle doludur. İlk dönemlerde Lefkoşa, Lefke, Mağusa posta idareleri Eski Kıbrıs Cumhuriyeti taahhütlü etiketlerini ve taahhüt kayıt defterlerini kullanırlar; ancak sadece damgaları değiştirirler. Bu dönemde bütün posta büroları kodlu posta damgaları da kullanmaya başlarlar.
2. Bu geçiş döneminin ilginç özelliklerinden birisi ise Kıbrıs Cumhuriyeti Dönemi’nden kalan taahhüt etiketleri ile Türkçe posta damgalarının Kıbrıs Türk yönetimi pulları üzerinde uygulanmış olmasıdır. Böylece Kıbrıs Barış Harekâtı sonrasında Türk bölgesinde kalan Omorfo, Lefkonuk, Girne, Lapta, Trikomo, Yenişehir/Lefkoşa ve Değirmenlik ile Mağusa’da açılan postanelerde Türkçe damgalar kullanılmaya başlamasına rağmen özellikle taahhüt etiketleri hazırlanmadığından aynı mektup zarfı üzerinde İngiliz Dönemi, Kıbrıs Cumhuriyeti Dönemi ve Kıbrıs Türk yönetimine ait farklı izler görmek mümkün olur. Bu dönemle ilgili en nadir ve ilginç zarf ise Kyrenia/Cyprus taahhüt etiketi ile gönderilen Lefkoşa damgalı bir zarftır.
3. Kıbrıs Türk postalarında karşımıza çıkan bir başka ilginç uygulama ise taahhüt etiketi bulunmaması nedeniyle 1974 Ocak ayından itibaren 33x12 milimetre ebadında lastik taahhüt damgası kullanılmaya başlanmasıdır. Değirmenlik Posta Merkezi’nde dikdörtgen şeklinde boş bir kaşe damga vurulur ve bu boş kaşe damganın içerisine “Değirmenlik” ifadesi elle yazılır. Aynı durum Lefke için de geçerli olmasına rağmen burada boş kaşe içerisine yazılan ifade “Lefka” şeklindedir. Bu kaşenin dışında boş bir kaşe hâlinde zarflara vurulan bir başka taahhüt etiketi de yine Lefke’de kullanılır ve boş kaşe damganın içine nispeten küçük ölçülerde “LEFKA-CYPRUS” kaşesi vurulur.
4. 27 Ocak 1975 tarihinden itibaren iki üç ay gibi kısa bir süre kullanılan ve nisan ayı sonlarında uygulanmasına son verilen uygulamada ise lastik taahhüt damgaları 38x10 milimetre ve 45x18 milimetrelik iki kutudan oluşacak şekilde uygulanmıştır. Yerleşim merkezlerinin isimleri henüz tam olarak Türkçeleştirilmeden önce yapılan bu uygulamalarda Trikomo ve Omorfo gibi yer isimleri de hâlâ kullanılmaktadır. Buna göre iki kutudan oluşan lastik taahhüt damganın ilk kutusunda Trikomo, Omorfo, Değirmenlik, Lapta, Lefke, Girne, Lefkoşa ve Mağusa ismi bulunmaktadır. Lefkonuk için hazırlanan damga ise yanlışlıkla “Lekonuk” şeklinde hazırlanmış ve bu şekilde kullanılmıştır. Lastik damganın ikinci kutusunda ise taahhütlü mektup olduğunu gösteren ve İngilizce “Registered” kelimesinin baş harfi olan “R” harfi ile taahhüt numarası bulunmaktadır. Bu uygulama toplam 9 posta merkezinde kullanılmıştır. Kıbrıs posta tarihi araştırmacıları ve koleksiyoncular için son derece önemli, nadir ve aranılan bir materyaldir. Bütün bunlara ilaveten değişik tarihlerde taahhüt etiketi yerine elle numaralanan zarflar da mevcuttur.
5. Ayrıca Kıbrıs Türk yönetimi tarafından çıkartılan Cumhuriyet’in 50. Yılı konulu serinin pulları çok nadir de olsa Türk Cemaat Meclisi tarafından çıkartılan resmî pullarla beraber ve köy damgalarıyla damgalanmak suretiyle kullanılır. Bu uygulamanın biraz daha farklı bir hâli ise Türk Cemaat Meclisi pullarının Sosyal Yardım pullarının iptal edilmesi için kullanılan zikzak demir çubuk şeklindeki damgayla iptal edilmesi ve İngilizce posta damgasının da boş bir yere vurulmasıdır.