DÜN BUGÜN YARIN VATAN BİR BÜTÜNDÜR PARÇALANAMAZ*
Ahmet AKBAYIR (Öğretim Görevlisi)
Atatürk, Türk milletinin varlığına kasteden her türlü sinsi tertibin farkına vararak onları deşifre etmiş, milleti uyandırmış ve bağımsızlık meşalesini yakarak Türk milletinin yolunu aydınlatmıştır.
23 Temmuz 1919 Çarşamba günü toplanıp 14 gün boyunca devam eden Erzurum Kongresi “30 Ekim 1918 tarihinde millî sınırlar içinde kalan vatan parçalarının bölünmez, parçalanmaz bir bütün olduğunu” devasa bir kahramanlık şuuruyla beyan etmiştir.
30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’nin imzalanması ile birlikte tüm ülkede olduğu gibi Erzurum ve çevresinde de millî hareketler oluşmaya başlamıştı. İşgale uğramayan Türk toprakları İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmekteydi. Yapılan paylaşıma göre, Doğu Anadolu’da bir Ermeni devleti kurulması da söz konusu olmuş ve bu durum bölge halkını derinden etkilemişti.
18 Ocak 1919 yılında düzenlenen Paris Barış Konferansı’nda İtilaf Devletleri, Doğu Anadolu’da bir Ermenistan devleti kurma amaçlarını belirtmişler ve bu yönde karar almışlardır. Yaşanan bu gelişmelerin neticesinde bölgede bulunan Ermeni çeteler harekete geçerek, Türk köylerine saldırılar düzenlemişler ve bölge halkını katletmeye başlamışlardır.
Bölgedeki bu Ermeni faaliyetlerinin sonucunda, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti; yaşanan bu Ermeni saldırılarını engellemek amacıyla Erzurum’da bir kongre toplanmasını istemişlerdir. Doğu Anadolu bölgesinin güvenliği için bazı kararlar alınması amacıyla toplanan kongreye; Karadeniz’de yaşanan Rum saldırıları ile uğraşan Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti de delegelerini yollayarak katılmıştır.
Erzurum Kongresi güç şartlar altında toplanmıştır. Çünkü kongre üyelerinin vilayetlerce gerek seçiminde gerekse seçilenlerin kongreye gönderilmesinde büyük güçlükler çıkmış yahut da çıkarılmıştır. Mülki amirlerin büyük kısmı, İstanbul hükûmetinin baskısı ile delegeleri korkutmuşlar, yola çıkmalarını engellemişler, hatta bazı vilayetler kesin olarak delege göndermemekte direnmişlerdir. Bu sebeple kongrenin toplanabilmesi için Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti Erzurum şubesinin gayretleri yanında Mustafa Kemal Paşa tarafından da ciddi teşebbüslerde bulunmak icap etmiştir. Vilayetlerin her birine açık telgraflar gönderilmekle beraber, bir taraftan da şifre telgraflarla valilere, komutanlara gerektiği şekilde tebligatta bulunulmuştur.
Erzurum’da düzenlenen kongreye katılmak için Amasya’dan hareket eden Mustafa Kemal Paşa, İstanbul hükûmetinden İstanbul’a geri dönme çağrıları almış fakat bunu kabul etmemiştir. Bunun üzerine kendisine gönderilen bir telgrafla müfettişlik görevinden alındığı belirtilmiş; Mustafa Kemal de karşılık olarak askerlik görevinden istifa ettiğini İstanbul hükûmetine bildirmiştir. Mustafa Kemal’in, asker değil sivil bir kişilik olarak katıldığı Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919 sabahı toplanmış farklı vilayetlerde toplam 62 delege hazır bulunmuştur. Düzenlenen kongrede Mustafa Kemal oy çokluğu sağlanarak başkanlığa seçilmiştir.
9 Temmuz 1919’da askerlik görevinden istifa eden Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk ve dava arkadaşları, 23 Temmuz 1919'da sömürgeci güçlerin Osmanlı topraklarını paylaşma ve yüce Türk milletini bitirmeye çalıştığı o dönemde, Erzurum Kongresi ile Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasına giden yolda ilk adımı atmışlardır. Bu bağlamda; Mustafa Kemal Atatürk’ün Erzurum’daki çalışmaları sırasında mücadelenin seyrini değiştirecek, gelişmeler yaşanmıştır. Atatürk’ün askerlik görevinden istifa etmesi, artık sade bir vatandaş olmasına karşın, bağımsızlık sevdalısı yiğit Dadaşların onu bağrına basmaları ve ardından yürümeleri, daha da önemlisi, 9. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa’nın burada, kolordusu ile emrinde olduğunu beyan etmesi, milletimizin kaderini değiştiren muhteşem tarihî dönüm noktaları olarak kayda geçmiştir.
Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti ile Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin birlikte düzenlediği Erzurum Kongresi bölgesel bir özellik taşıyan bir kongre olmasına rağmen tüm ülkeyi ilgilendiren kararların alındığı bir kongre olması yönüyle Türk Millî Mücadele’sinin en önemli safhalarından bir tanesidir.
Millî Mücadele hareketinin dönüm noktalarından olan ve Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde son Türk devleti Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atıldığı Erzurum Kongresi, Millî Mücadele’nin rotasının çizilmesi açısından önem taşımaktadır.
Doğu vilayetlerinden Erzurum, Sivas, Van, Bitlis, Diyarbakır ve Elâzığ'a yönelik Ermeni tehlikesi ve kurulmak istenen Ermenistan'a tepki ile Trabzon vilayetinde de Trabzon, Rize, Gümüşhane, Ordu, Giresun'da Rum Pontus iddialarına karşı tedbir için toplanan Erzurum Kongresi, bölgesel bir kongre olmasına rağmen bütün yurdu ilgilendiren nitelikler taşımaktadır.
Büyük Türk Atatürk ve silah arkadaşları, 23 Temmuz 1919'da sömürgeci güçlerin Osmanlı Devleti’mizin topraklarını paylaşmaya çalıştığı dönemde, Erzurum Kongresi ile Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atılmasını temin etmişlerdir.
Düşman işgalindeki vatan toprağını kurtarmak için bağımsızlığa giden zorlu yolu Erzurum'dan sürdüren EbedÎ Başkomutan Gazi Atatürk ve silah arkadaşları, bu kongre sayesinde ülkemizin bağımsızlığa giden yolunu açmışlardır.
Erzurum Kongresi, hiçbir baskı ve yönlendirme olmadan yüce Türk milletinin kendi hür iradesiyle almış olduğu millÎ bir kararın hayata geçirilmesiyle Türk milletinin var olduğu ve ebediyete kadar var olmaya devam edeceğinin en önemli göstergesi olmuştur.
“Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür parçalanamaz.”
Yoğun çalışma sonrası bugünlere de ışık tutan 23 Temmuz 1919 tarihinde Erzurum Kongresi'nde alınan kararlar şöyledir:
- Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz.
- Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet topyekûn kendisini savunacak ve direnecektir.
- Vatanı korumayı ve istiklali elde etmeyi İstanbul hükûmeti sağlayamadığı takdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükûmet kurulacaktır. Bu hükûmet üyeleri millî kongrece seçilecektir.
- Kongre toplanmamışsa bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
- Kuva-yı Milliye'yi tek kuvvet tanımak ve millî iradeyi hâkim kılmak temel esastır.
- Hristiyan azınlıklara siyasi hâkimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
- Manda ve himaye kabul edilemez.
Erzurum Kongresi, Türk milletinin bağımsızlık ve egemenlik konusundaki kararlılığını net bir şekilde ortaya koymuştur. “Vatan bir bütündür, parçalanamaz.” ilkesiyle millî sınırların belirlenmesi, millî birliğin ve bütünlüğün önemini vurgulamaktadır. Bu karar, gelecekteki Millî Mücadelelerin temel dayanağı olmuştur.
Kongrede, bazı kesimler tarafından önerilen manda ve himayecilik açıkça reddedilmiştir. Bu tutum, bağımsızlık konusundaki kararlılığı ve millî iradeyi yansıtmaktadır. Türk milletinin kendi kaderini tayin etme iradesi, Erzurum Kongresi'nde bir kez daha güçlü bir şekilde ifade edilmiştir.
Millî bağımsızlığın koşulsuz olarak gerçekleştirilmesi gerektiği ilan edilmiştir. Bu ilke, Türk milletinin özgürlük mücadelesinde taviz vermeyeceğini göstermektedir. Erzurum Kongresi, millî bağımsızlık hedefinin somut bir ifadesi olmuştur.
Erzurum Kongresi, işgallere karşı yapılan mücadelenin en kritik aşamalarından biri olarak öne çıkmaktadır. Kongrede alınan kararlar, Millî Mücadele’nin organize edilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bu kararlar, Türk milletinin birlik ve beraberlik içinde hareket etmesini sağlamıştır.
Sonuç olarak, Erzurum Kongresi, Milli Mücadele’nin ve bağımsızlık savaşının dönüm noktalarından biri olmuştur. Millî iradenin ve bağımsızlık arzusunun güçlü bir şekilde ifade edilmesi, Türk milletinin özgürlüğe olan bağlılığını ortaya koymuştur. Bu kongre, Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atılmasında önemli bir kilometre taşı olmuştur.
Dün bugün yarın
Vatan bir bütündür parçalanamaz
Sonrası zaten TURAN
KAYNAKÇA
AKBULUT, Dursun Ali, “Erzurum Kongresi’nin Mahalli Boyutu”, Erzurum ve Sivas Kongreleri Sempozyumu, Gazi Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2003.
AKÇAKAYALIOĞLU, Cihat, Atatürk Komutan, İnkılâpçı ve Devlet Adamı Yönleriyle, Anara 998.
Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, S 120, Nisan 2007, Ankara 2007.
ATATÜRK, Nutuk, 1, Ankara 1986.
Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Haz. Utkan Kocatürk, Ankara 1999.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, 1-3, Ankara 1997.
Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, 4, Ankara 1991.
Atatürk’ün Yaveri Cevat Abbas Gürer Cepheden Meclise Büyük Önder İle 24 Yıl, Der. Turgut Gürer, İstanbul 2007.
CEBESOY, Ali Fuat, Millî Mücadele Hatıraları, İstanbul 2002.
Erzurum Kongresi ile İlgili Belgeler, Yay. Haz. Bekir Sıtkı Baykal, Ankara 1969.
GOLOĞLU, Mahmut, Erzurum Kongresi, Ankara 1968.
KILIÇ, Selami, ‘Mustafa Kemal (Atatürk) ve Erzurum Kongresi’, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi, 2-1, Temmuz 1997.