GÜVENLİK POLİTİKALARINDA 2022YILI DÜNYA GENELİ VE 2023 YILI ÖNGÖRÜLERİ
Prof. Dr. Celalettin Yavuz– Güvenlik Politikaları Uzmanı
Kasım 2021’de Ukrayna kriziyleköpüren Rusya-ABD gerilimi, 24 Şubat 2022’de Rusya’nın Ukrayna’ya ait Donbassbölgesine saldırmasıyla savaşa dönüştü. ABD ve İngiltere öncülüğündeki Batıdünyası Rusya’ya yaptırımlar uygularken, Rusya da karşılık verdi. Bu analizde2022 yılında Türkiye dışında, dünyadaki güvenlik politikası ağırlıklıgelişmelere ve 2023 yılı öngörülerine yer verildi.
RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI
2022 yılına girilirkenRusya 175 bin kişilik kuvvetle Ukrayna doğu sınırları yakınında uzun süreli biraskerî tatbikat başlattı. Ukrayna’nın doğusundaki Donbass’taki Rus azınlıktan kadınve çocukların bir kısmı Rusya’ya intikal ettirildi, bölge Ruslarına pasaportdağıtıldı. Ukrayna devlet birimlerine siber saldırılar gerçekleşti. ABD veİngiltere’nin desteğindeki Ukrayna Devlet Başkanı Vladomir Zelenski’ninRusya’ya rağmen Ukrayna’nın NATO ve AB üyeliği tercihi gerilimi giderek yükseltti.Gerilimi düşürmek için Fransa ve Almanya’nın cılız girişimleri ABD veİngiltere’nin “Rus tehdidi”yle ilgili iddiaları yanında sönük kaldı. 22 Şubat’taRusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, TV konuşmasında tarihte Ukrayna diye birdevlet olmadığını, Kırım, Donbass ve Odesa gibi Ukrayna topraklarının aslındaÇarlık Rusya’sına ait olduğunu ifadeyle “Çarlık Rusya’sı” hayalinin varlığınıhatırlattı. Donbass’taki Luhansk ve Donetsk’in bağımsızlıklarını tanıyanbelgeleri imzaladı. 24 Şubat’ta Donbass’a karadan ve havadan, Kiev ile Kersonbölgelerine hava (füze ağırlıklı) taarruzları başlattı.
RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI’NINKÜRESEL VE BÖLGESEL ETKİLERİ
Kısa sürede Rusya’nınzaferi ile sonlanacağı sanılan savaş uzayınca Rusya’nın savaşa istihbarat,lojistik, harekât ve psikolojik açıdan hazırlıksız girdiği anlaşıldı. Direnişiher türlü övgüyle karşılanan Ukrayna’ya, ABD ve İngiltere başta olmak üzere,Batılı ülkelerin silah ve teçhizat yardımı yapılırken, paralı askerlerinvarlığı da dikkat çekiciydi. Kırım’ı karadan Rusya’ya bağlayan kara yolunukontrol altına alan ve Donbass’ın önemli bir bölümü ele geçiren Rusya, Ukrayna’yıpes ettiremedi. Yaz aylarında duraklayan Rusya kısmi seferberlik ilanıyla 300bin kişiyi silah altına çağırdı. Ukrayna ise Eylül 2022 başlarında karşıtaarruza geçerek Kerson dâhil bazı yerleşim yerlerini ele geçirdi. Rusyabirliklerini Dinyeper Nehri’nin doğusuna çekerek, füze ve dron saldırılarıylaUkrayna’nın elektrik güç merkezlerini hedef aldı. Başkent Kiev de dâhil2022/2023 kışına büyük ölçüde elektrik yoksunu olarak girdiler. Donbass’ı işgaleden Rusya da büyük hasarlar almış, Ukrayna’nın savaşa devam azim ve iradesi kırılamamıştı.
SAVAŞIN KÜRESEL VEBÖLGESEL ÇAPTAKİ ETKİLERİNDEN BAZILARI
- Önceki Başkanı Trump Dönemi’ndeNATO üyesi ülkelerinin savunma harcamalarını arttırmaya ikna edemeyen ABD, busavaşla amacına ulaştı. Almanya bile bir anda askerî harcamalarına 100 milyar avroayırma kararı aldı. “NATO beyin ölüm yaşıyor!” diyen Fransa da Avrupa’nın savunmasındaNATO’nun varlığını kabullendi. 70 yıllık Soğuk Savaş Dönemi’nin tarafsızları İsveçve Finlandiya NATO üyeliğini seçti.
- Çoğu kadın ve çocuk, 7milyonu aşkın Ukraynalı yurt dışına kaçtılar. Suriyeli sığınmacılara serttutumuyla bilinen Polonya’nın, Ukraynalılara kucak açmadaki cömertliği çiftestandartını gösterdi.
- ABD, AB ülkeleri veTürkiye dışındaki NATO ülkeleri Rusya’ya karşı yaptırımları başlattılar. Rusya’nınuluslararası para aktarma sistemi SWIFT’i kullanması önlenirken, Rusya’dan petrolve doğal gaz alımının azaltılması, Rus oligarkların Rusya dışındaki varlıklarınael konulması, Rus devlet ve iş adamlarına uluslararası intikallerde kısıtlama dâhilyaptırımlar uygulandı. Rusya da petrolünü ve doğal gazını alacak “Rusya’nındostu olmayan” ülkelere “Ruble ile satış!” şartı getirdi. Rus doğal gazınabüyük ölçüde bağımlı AB ülkeleri bu maksatla ABD’den daha fazla sıvılaştırılmışdoğalgaz almaya başladılar. Silahlanma için ağırlıklı olarak ABD’ye yöneldiler.Almanya’ya Rus doğal gazı taşıyan Baltık Denizi tabanındaki Kuzey Akım I/IIhatları sabote edildi. Enerji kriziyle karşılaşan Avrupa’da hayat daha pahalı hâlegeldi.
- Savaşın ilerleyenaylarında Ukrayna tahılının dış dünyaya intikal sorunu yüzünden küresel gıdakrizi ortaya çıktı. Gelişmiş ülkelerde dahi marketlerdeki temel gıda maddelerikapışıldı. Türkiye’nin girişimi ve Birleşmiş Milletler’in gayretleri sonucuİstanbul’da kurulan ortak karargâh vasıtasıyla sorun giderildi. Rusya’nınsonraki itirazları da gene Türkiye’nin gayretleriyle giderildi.
- Petrol ve doğal gaz sahibiülkeler bunların satışından yüksek kazançlar elde ederken Hindistan ve Çin bumaddeleri Rusya’dan daha ucuza tedarik etmeye başladılar.
- Türkiye, çatışmayı MontröBoğazlar Sözleşmesi hükümlerinin “savaş hâli”ne uyduğunu beyanla Karadeniz’dekıyısı olmayan ülkelerin askerî gemileri ile kıyıdaş ülkelerin bu denizdekiüslere tabi olmayan askerî gemilerini Karadeniz’e sokmadı.
- Rus saldırısının bölgeyeyayılmasını önlemek bahanesiyle Yunanistan’ın kuzeyindeki Dedeağaç Limanı’nıterminal limanına dönüştüren ABD ile Yunanistan arasında askerî üs antlaşmalarıimzalandı.
DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELER
Rusya-Ukrayna Savaşı dışındakiönemli gelişmelerden bazıları şöyledir:
- 2 Ocak’ta Kazakistan’da hayatpahalılığı, yolsuzluk, ekonomik eşitsizlik vb. nedenlerle başlayan kalkışma,Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü askerlerinin yardımıyla bastırıldı. KurucuCumhurbaşkanı Nazarbayev’in etkilerinin giderildiği ülkede kasım ayındaki Cumhurbaşkanlığıseçimini Kasım Cömert Tokayev yeniden kazandı.
- Avrupa’da 13 ülkede seçimlerinyapıldığı 2022’de, Fransa’da aşırı sağcı Maria Le Pen, önemli bir çıkışyakalasa da ikinci turda muhalefetin desteğini alan Cumhurbaşkanı Macron karşısındakaybetti. İtalya’da ise Mussolini’nin politikasını izlediği ileri sürülenİtalya’nın Kardeşleri Partisi (FdI) ve Başkanı Giorgia Meloni’nin liderlikettiği sağ ittifak kazandı.
- Ekimde Çin’de DevletBaşkanı Şi Cinping, göreve yeniden seçilerek Mao Zedung’dan bu yana partiliderliğini iki dönemden fazla sürdüren ilk lider oldu.
- Nisanda PakistanBaşbakanı İmran Han görevden alınırken parlamento da feshedildi. Ekim ayındaki araseçimlerde İmran Han’ın liderliğindeki PTI başarıyla çıktı.
- Ocakta KKTC’deki erkengenel seçimlerde 50 kişilik Cumhuriyet Meclisinde UBP 24, CTP 18, DP 3, HP 3,YDP 2 sandalye elde etti.
- ABD’de 8 Kasım’daki Kongreseçimleri sonucunda Başkan Biden’ın partisi Demokratlar, Temsilciler Meclisindeçoğunluğunu az bir farkla da olsa Cumhuriyetçilere kaptırırken, Senatodakontrolü kaybetmedi.
- Kasım 2022’de İsrail’dekierken genel seçimlerinde Eski Başbakan Binyamin Netanyahu’nun liderliğindekisağ blok, hükûmet için gereken 64 vekile ulaştı.
- G7 zirvesinde özellikleAfrika olmak üzere gelişmekte olan ülkelere beş yıl içinde, 200’ünü ABD’ninkarşılayacağı 600 milyar dolarlık “Küresel Altyapı ve Yatırım Ortaklığı”programını içeren ve Çin’in küresel ekonomideki gelişmesinin önlenmesi için birproje açıklandı.
- NATO’nun Madridzirvesinde Avrupa’da Rusya tehdidine karşı askerî gücün arttırılması vegüçlendirilmesi tartışıldı. 2010’dan itibaren dokunulmayan ve yenilenen “StratejikKonsept”e göre NATO, “NATO’nun güvenliğine ve çıkarlarına tehdit oluşturan” niteliktaşıdığı gerekçesiyle Rusya ve Çin’i “düşman” olarak tanımladı. Çin’in “güce vezora dayalı politikalarının NATO’nun çıkarlarına, güvenliğine ve değerlerinemeydan okuma” anlamı taşıdığı vurgulansa da Çin’le ilişkilerin açık tutulmasıve Çin’in de Tayvan’ı işgal etme yanlışlığına girmemesi için uyarı mesajı verildi.
- ABD Temsilciler MeclisiBaşkanı Nancy Pelosi’nin ağustosta Tayvan ziyareti üzerine Çin’in bölgedeki askerîtatbikatları, Tayvan’a da Ukrayna saldırısının benzerinin yapılabileceği endişesiyarattı. ABD ve G7 ülkelerince uyarılan Çin’in Devlet Başkanı Şi Cinping deTayvan’ın ana vatana katılması için gelecek 10 yıl içinde gerekirse silahlı birbirleşim hazırlığı yapıldığını açıkladı.
- Eylülde ölen İngiltereKraliçesi İkinci Elizabeth’in yerine veliaht Prens Charles kral oldu. MuhafazakârLider Boris Johnson’ın başbakanlıktan istifasının ardından parti içindekioylamada başbakan seçilen Liz Truss, 40 gün sonra görevinden istifa etti.Yerine bu kez Hint asıllı Rishi Sunak, başbakan olarak atandı.
- Aralık 2022’de ABD’ninÇin’e nazaran daha güvenilir ortak olabileceği mesajının verilmeye çalışıldığı AfrikaBirliği-ABD zirvesinde gelecek üç yıl boyunca kıtaya 55 milyar dolarlık yatırımve Afrika Birliği’nin G-20 üyeliğine destek kararı alındı.
- Ekimde yayımlanan ABDBaşkanı Biden’ın Ulusal Strateji Belgesi’nde NATO’nun caydırıcılığı ve Avrupalıortakların desteği vurgulanırken dikkatler Rusya ile Çin tehdidine çekildi. ABDSavunma Bakanlığının Strateji Belgesi’nde ise “Çin ile savaş ne kaçınılmaz nede istenen bir şeydir!” denilirken, Rusya da “akut tehdit” olaraknitelendirildi.
- Ağustosta ABD’de Bidenyönetimi çip üretiminin ülke içinde artırılması amacıyla sektöre 280 milyardolarlık yasa teklifi yaparken, Çin da aralıkta aynı sektöre 143 milyar dolarayırdı.
- Yedi yıl önce iç savaşınbaşladığı Yemen’de nisan ayında ateşkes kararı alınsa da devamı getirilemedi.
- Japonya, Çin’in askerîyayılmacılığı ile Kuzey Kore’nin nükleer/füze programlarıyla yarattığıtehditler karşısında düşmanüslerini vurabilme kapasitesi edinebilecek bir güvenlik stratejisine geçti..
- İran’da eylülde bir gençkızın ahlak polisleri tarafından saçı göründüğü gerekçesiyle tutuklanması sırasındaölümü başlayan gösterilerde çok sayıda kişi hayatını kaybetti.
- Çin Lideri Şi Cinping’in aralık ayındaki Riyad ziyareti sırasında katıldığızirvelerde enerji ham maddelerinin Yuan üzerinden yapılması teklif edildi. Bugelişmenin ardından İran’la geçen yıl aktedilen anlaşmaları yürürlüğe koyanÇin, Orta Doğu’da birbiriyle hasım olan ülkelerde bile ABD’ye rağmen köksalmaktadır.
- Yukarıda özetlenenlere ilaveten Tunus’taki istikrarsızlık,Fransa’nın eski sömürgelerinden Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nden çekilmesi,bu ülkelerde Rus özel askerî Wagnerlerin yerleşmesi, Burkina Faso’da iki darbeyaşanması, Somali’de es-Şebab terörü, Brezilya’da seçimler sonucu iktidardeğişikliği, Çin-Hindistan ve Pakistan-Hindistan sınır çatışmaları da genediğer dikkat çekici gelişmelerdi.
2023 YILI ÖNGÖRÜLERİ
En önemli beklenti Rusya-UkraynaSavaşı’nın sona ermesi olsa da Rusya, istediklerini elde etmeden savaşa sonvermeyecektir. Ukrayna da Batılı ülkelerin desteğiyle direnmeye devam edebilecektir.Enerji krizinin sokak gösterilerine sebebiyet verdiği AB ise savaşı sonlandıracakiradeden yoksundur. Kasım 2023’te başkanlık seçimlerine endeksli ABD’de adaylardanbirinin savaşı sonlandırma düşüncesi varsa savaş 2024’te sona erebilir. ABD-Çingeriliminin düşürülmesi de ancak ABD başkanlık seçimleri sonrası mümkünolabilir.
2023yılında AB ülkelerinden Polonya, Yunanistan, Estonya, Finlandiya ve İspanya’da yapılacaknormal genel seçimlerde Rusya-Ukrayna Savaşı’nın getirdiği ekonomik sıkıntılarbelirleyici olacaktır. Savaş sebebiyle Ukrayna’daki tarım alanlarının önemlibir kısmı kullanılamadığından verim çok daha az olacağından küresel gıda sorunukapıdadır. İklim değişikliği felaketinin yaşandığı çağımızda gıda, en stratejikmadde olmaya devam etmektedir.
Yerküredekutuplaşmanın şekillendiği 2022 yılındaki siyasi ortamın karışmasına paralelolarak küresel çapta da silahlanmanın artışı, 2023’te de gerilimin artacağınıişaret etmektedir.
Kutuplararasındaki gerilim arttıkça yeni çatışma alanları yeryüzünün çeşitlibölgelerinde olabileceği gibi siber saldırılar, yeni viritük salgınlar veuzaydaki uydular vasıtasıyla da yapay zekâda kullanmak suretiyle tırmanışkaydedebilecektir. Bu tehdit edici ortam “Geliyorum!” diye âdeta haykırırken,küresel çapta etkinliği olan ülkelerde bunu görebilen veya görse biledurdurabilecek liderlik/yönetimler bulunmamaktadır.
2022 YILI TÜRKİYE’NİNGÜVENLİK POLİTİKASI GÜNDEMİNDEN SEÇMELER
Türkiye’yi doğrudan ve dolaylıolarak ilgilendiren çok hareketli bir yıl geride kalırken, Karadenizvasıtasıyla komşu olduğu Rusya ve Ukrayna arasındaki çatışma, bölge ülkeleri veAB ülkeleri gibi Türkiye’nin de en önemli güvelik politikası konusuydu.
RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI’NDA TÜRKİYEVE SAVAŞAN ÜLKELERLE İLİŞKİLER
Karadeniz kıyıdaşı vedenizden komşusu iki ülke (Rusya ve Ukrayna) arasındaki gerilimi en fazlahisseden ülkelerden Türkiye, savaşın başlamasıyla birlikte kalıcı ateşkes içinen fazla gayret gösteren ülkeydi. Zira her iki ülkeyle de ekonomik ve siyasialanda çok önemli ilişkiler içerisindeydi. Ukrayna ile savunma sanayii alanındayoğunlaşan iş birliğine karşılık, Rusya ile enerji alanında (doğal gaz, petrolithali, Türk Akım ile nükleer santral inşası vb.) ve özellikle Suriye’ningeleceği ile ilgili Astana Süreci kapsamında Rusya ile de ekonomik ve siyasiilişkileri son derece yoğundu. Pandemi öncesinde Türkiye’ye gelen turistsayısında Rusya ilk sırada iken, Ukrayna üçüncü sıradaydı. Türkiye’ningüvenliği ve ekonomisi açısından hayati öneme sahip Karadeniz’in güvenliğinintesisinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bizzat her iki ülkeliderleriyle birebir görüşmeler yapması sonucunda tarafların ateşkese gitmesive Türkiye’de görüşmeleri sağlandı. Küresel gıda krizine gidilirkengerçekleştirilen “Tahıl Koridoru” Türkiye’nin diplomatik başarısının sonucuydu.
Savaşla birlikte MontröBoğazlar Sözleşmesi’nin “savaş hâli” uygulamasını başlatan Türkiye, birtaraftan Rusya’yı kınarken, diğer taraftan ABD, AB ülkeleri ve NATO’nun tümülkelerinin Rusya’ya uyguladığı yaptırımlara katılmayarak tarafsızlığa özengösterdi.
Yaptırım uygulayanlarındışındaki ülkelerin çoğu Türkiye’nin samimi barışçıl faaliyetlerini, özelliklede Ukrayna tahılının dış dünyaya sevk edilmesindeki gayretlerini takdirlekarşıladılar.
TÜRKİYE’NİN 2022 DIŞPOLİTİKA SERÜVENİ
Türkiye’nin dışpolitikasında Batılı müttefiklerinden daha özerk bir politika izlediği açıkçagörülmekteydi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın eylül sonlarında BM Genel KurulundaKKTC’nin tanınması yolundaki çağrısına ilaveten Türkiye’nin 2022 yılıiçerisinde bilhassa dikkate değer bulunan güvenlik politikası ağırlıklısorunları ve gelişmeler şöyledir:
YUNANİSTAN’LA YAŞANANGERİLİMLER: 2018yılından beri özellikle Doğu Akdeniz’deki deniz yetki alanları konusunda sorunyaşanan Yunanistan’la 2022 içerisinde de gerilimler yaşandı. Aslında martayında İstanbul ziyaretinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’la görüştükten sonra uzlaşmaumudunu arttıran Yunanistan’ın Başbakanı Kiryakos Miçotakis, kısa bir süresonra sözünü unutarak, Türkiye karşıtlığını arttırarak sürdürdü. Mayıs 2022ortalarında ABD Kongre konuşmasında Türkiye’yi “uzlaşmaz” olarak şikâyet ettiğigibi, Türkiye’nin talep ettiği F-16 uçaklarının verilmemesini istedi. Aynıtutumu AB nezdindeki toplantılarda, TV programlarında ve demeçlerinde dilegetirdi. Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias da Miçotakis’ten gerikalmayarak her fırsatta Türkiye düşmanlığını körükledi.
Yunan devlet adamlarıayrıca ABD ile yapmış oldukları üs anlaşmalarını kamuoyunda bir ittifakanlaşması olduğuna inandırmak maksadıyla bir algı operasyonu da başlattı. ABDtarafından verilen harp silah ve araçlarının bir kısmını bizzat ABD gemileriyleLozan Barış Antlaşması hilafına gayrı askerî statüdeki adalara kadarnaklettirdi. Bu adalarda sonuncusu 2-10 Aralık tarihleri arasında olmak üzereaskeri tatbikat ve eğitimler icra etti.
Hava Kuvvetlerine aituçakların Ege’deki uçuşlarını engellemek için sıkça önleme uçuşları yapanYunanistan, NATO’nun planlı eğitim/tatbikatları sırasında bile Türk uçaklarınıatış kontrol radarlarıyla kilitledi. Bir adım ötesi Türk uçaklarına füzeateşlemek olan Yunan kışkırtıcılığının örnekleri 23 Ağustos ve 2 Aralık’takiNATO tatbikatları sırasında da yaşandı.
Türk savunma sanayiindekigelişmeler üzerine “Doğudan gelen tehdit!” şeklindeki bir paranoya kapılanYunanistan bu endişeyle ABD ile 9 askerî üs anlaşması imzalarken, ayrıca ABD,İsrail ve Fransa’dan görülmemiş derecede silah satın almayı sürdürdü.
“Türkiye korkusu” algısı2023’te Yunanistan’da yapılacak genel seçimlere hazırlık maksadıyla daköpürtülmektedir. Zira Yunanistan’da “Türk düşmanlığı” hâlâ sandığayansıyabilmektedir. Pandemi döneminde ekonomik sıkıntılar yaşayan ülke,Rusya-Ukrayna Savaşı ile enerji krizinin yanı sıra Rusya’ya yaptırım uygulamamecburiyetiyle daha da derin sıkıntılara girdi. Dünyanın ilk sırasındaki tankerfilosu ile Yunanistan’dan ayağını çeken Rus turistler sebebiyle turizm sektörüalarm vermektedir. Türkiye’nin deniz tabanında sismik araştırmalarla petrol vedoğal gaz araması da Yunanistan’ın uykularını kaçırmaktadır. Fatih, Yavuz,Kanuni ve son olarak Güney Kore’den getirtilen ve 12.200 m derinliğe kadar sondajyapabilen Abdülhamid Han’ın katılmasıyla hop oturup hop kalkmaktadır. Geminin ağustosortalarında Antalya Körfezi güneyinde çalışmalara başlamasına bile tahammüledemedi. Ekim başlarında Libya’nın meşru hükûmeti ile Libya’nın kara ve denizsularında hidrokarbon arama çalışmaları için anlaşma yapması Yunanistan’ı âdetaçıldırttı. Durumu Libya’da meşru hükûmet olmadığı iddiasıyla BM’ye taşıyanYunanistan, her fırsatta Doğu Akdeniz’de deniz yetki alanlarında da Türkiye’ninönünü kesmeye çalışmaktadır.
TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİ: Türkiye-ABD ilişkilerindeiyileşme yaşanmadı. Türkiye’nin ilave F-16 uçağı ve modernizasyon talebi Bidenyönetimince uygun görülse de Kongrede Yunanistan yanlılarının istediği şartlara(Yunanistan üzerindeki izinsiz uçuşlarda kullanılmayacaklar. Suriye DemokratikGüçleri dâhil, ABD’nin IŞİD’e (DEAŞ) karşı seferberlikte müttefiklerine karşıoperasyonlarda kullanılmayacaklar. Satış, modernizasyon, Türkiye, Finlandiya ve İsveç’in NATO üyeliklerinitasdik etmeden gerçekleştirilmeyecek.) uyulması için önerge verildi. Ancak ABDSavunma Bakanlığı bütçesi onaylanırken bu şartlar yer almadı.
PKK terör örgütünün Suriyeuzantısı PYD/YPG’ye Suriye Demokratik Güçleri adı altında silah, eğitim, malive siyasi destek veren ABD, defalarca gerekçelerini belirten belgelerleistenmesine rağmen FETÖ terör örgütünün elebaşılarını iade etmedi. İstanbul’daİstiklal Caddesi’nde Kasım 2022’de yaşanan terörün arkasında YPG’nin olduğununanlaşılması üzerine Suriye’de kara harekâtı yapma isteğine ABD “DEAŞ ile mücadeleyezarar vereceği” gerekçesiyle kabul edilmedi. Ancak Türkiye de kararından henüzdönmüş değildir.
Türkiye’nin özellikle2015’te PKK ile çözüm sürecinden dönülmesinden itibaren ABD ve Batı’dan özerkpolitikalar izlemesi, ABD ile uyuşmazlığın ana nedenidir. Seslendirilmese deUkrayna’ya saldıran Rusya’ya karşı NATO içerisinde yaptırım uygulamayan tekülke olması, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliği için şart koşmasına ABD sıcakbakmamaktadır. Türk savunma sanayiinin atılımları da ABD silah sanayiini endişelendirmektedir.
TÜRKİYE-RUSYA İLİŞKİLERİ: NATO üyeleri içerisindeRusya ile ilişkileri en iyi ülke olan Türkiye, Ukrayna sebebiyle uluslararasıortamda Rusya’yı kınamış, ancak Batılı müttefiklerin uyguladığı yaptırımlarayanaşmamış, “Tahıl Koridoru” gibi gelişmelerdeki ara buluculuğuyla bir bakımaBatılı algı operasyonlarının Rusya’yı “uzlaşmaz” gösteren tutumunun olmadığınıgöstermiştir. Rusya, özellikle daha önce yakın bildiği Güney Kıbrıs RumYönetimi ve Yunanistan gibi ülkelerin yaptırımı karşısında öfkelenmedenedemediği gibi Türkiye’ye yaklaştı. Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde planladığıkara harekâtını istemese de Rus Devlet Başkanı Putin’in Türkiye’nin “enerjimerkezi” olabileceği yönündeki beyanatı Türk kamuoyunda sevinçle karşılandı.Savaşın başlamasıyla Türkiye’nin Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin “savaş hâli”niuygulaması, kıyıdaş olmayan NATO üyelerinin donanma unsurları Karadeniz’egiremediğinden Rusya’yı rahatlatan bir gelişmeydi. Gün geldi Türkiye, Rusya’nınAvrupa’ya boru hatlarıyla naklettiği doğal gazın tek adresi hâline geldi.
TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİ: Durağan ilişkilerinsürdürüldüğü AB, ekim ayındaki Türkiye Raporu’nda sığınmacılar konusundakiçabaları öne çıkarırken ve Rusya-Ukrayna Savaşı’ndaki ara buluculuğuna vurguyaparken insan hakları konusunda eleştiri yağdırdı. Keza Doğu Akdeniz’dekideniz yetki alanları ve KKTC’nin tanıtım çalışmaları konularında da eleştirilervardı. Doğu Akdeniz’deki sondaj çalışmaları nedeniyleTPAO’nun üstdüzey yöneticileri de dâhil Türkiye’ye yaptırım kararı alan AB Konseyi, bunları 12 Kasım 2023’e kadar uzattı.
TÜRKİYE- TÜRK DÜNYASI: Türk Konseyi Kasım 2021’deTürkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’ın üyeliğiyle TürkDevletleri Teşkilatı (TDT) şeklinde daha kurumsal yapıya bürünmüştü. TDT’nin,Kasım 2022’de Semerkant’taki zirvesi sonunda yayımlanan “SemerkantBildirisi”yle “Kıbrıs Türklerinin, Türk dünyasının parçası olarak görüldüğü veKKTC’nin TDT gözlemci statüsünü memnuniyetle karşılandığı” vurgulandı.
Semerkant’ın “Türk DünyasıMedeniyet Başkenti” ilan edildiği zirve sonunda TDT üyelerinin ekonomik alandankültür ve spora, sanattan ulaştırmaya kadar birçok alanda iş birliği yapmasıkararlaştırıldı. Buna ilaveten Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’inönerisiyle 2023 yılı “Türk Medeniyetinin Yükseliş Yılı” ilan edildi. DevamındaCumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev veTürkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhammedov Türkmenistan’daki zirvesisonunda Türkmenistan gazının Türkiye ve Avrupa’ya ulaştırılması maksadıyla‘Enerji Alanında İş Birliğinin Geliştirilmesine Dair Mutabakat Zaptı’imzalandı. Bu kapsamlı ve maliyetli projeye daha önce Türkmen gazını alarakAvrupa’ya pazarlayan Rusya’nın ilk tepkisi “Türkmenistan’ın doğal gazını Avrupayerine Çin ve Hindistan’a ihraç etmesi” yönündeydi.
TÜRKİYE- ORTA DOĞUÜLKELERİ İLİŞKİLERİ:Türkiye ve İsrail arasında 2009 yılından beri kopuk kopuk ilerlerken dört yılönce büyükelçilerin karşılıklı çekilmesiyle bozulan diplomatik ilişkilerzamanla düzelerek ağustos ayı içerisinde karşılıklı büyükelçi atama kararı,sonra da büyükelçilerin göreve başlamasıyla tekrar rayına oturmaya başladı. İkiülke Cumhurbaşkanı arasında gelişen yakın temaslar vasıtasıyla ilişkiler sıcak tutulmayaçalışılırken, Binyamin Netanyahu’nun erken genel seçimlerde hükûmeti kuracakçoğunluğa sahip olmasıyla, daha önceki başbakanlığı dönemindeki gibiilişkilerin bozulabileceği endişesi de doğdu. Ancak bölgede Türkiye gibi birbölgesel güçle düzelmesi İsrail için de bir kazanç olarak görülebilir. Şubat2021’de Birleşik Arap Emirlikleri ve bu yıl içerisinde Suudi Arabistan’la iyiilişkilerin tesis edilmesinin ardından, kasım ayında Katar’daki futbol dünyakupası açılış töreninde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Mısır Devlet Başkanı Sisi ileayaküstü de olsa görüşmesi, Türkiye ile bu ülkelerin Arap Baharı sonrasıbozulan ilişkilerine yeni başlangıçlara vesile oldu.
TÜRKİYE- DİĞER ÜLKELERLEİLİŞKİLER: Türkiyebaşta Balkanlar olmak üzere bölgeyle tarihî, kültürel, iktisadi ve siyasiilişkilerini sürdürmektedir. Bu ülkelerden Bulgaristan’da yapılan erken genelseçimler sonucunda yeni hükûmet kurulamasa da çoğunluğunu Türklerin oluşturduğuHak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH) milletvekili sayısında üçüncülüğe yerleşti.Bosna Hersek’te yapılan genel seçimler sonrası gelişmeler ile Kosova’da Sırpazınlıklarla ilgili sorunun yarattığı çatışma riskli gelişmeler Türkiyetarafından yakından izlenmektedir. Türkiye’nin Afrika ülkeleriyle karşılıklısaygı ve karşılıklı kazanç çerçevesinde gelişen iktisadi ilişkileri sondönemlerde Fransa ve bazı AB ülkelerini endişelendirecek boyuta geldi. Buülkelerde son yıllardaki Türk savunma sanayiinin çekiciliği ile de Türkiye’ninyumuşak gücüne katkı sağladı. Özellikle insansız hava araçları (İHA veSİHA’lar) olmak üzere diğer pek çok ülke gibi Afrikalı ülkelerin önemli birkısmı da Türkiye’ye yöneldiler. Afrika ülkeleri içerisinde Libya, Somali veCezayir ile ilişkiler daha da gelişti.
TÜRKİYE’NİN 2023 YILIGÜVENLİK POLİTİKASI ÖNGÖRÜLERİ
Yunanistan’la ilişkilerinen azından 2023 Genel Seçimlerinin yapılacağı kadar düzelme beklenmediği gibizaman zaman gerilimin tırmanması da muhtemeldir. Başkanlık seçimlerininyapılacağı ABD ile de 2023’te çok önemli bir değişiklik beklenmemektedir. Kezabir bakıma dümen suyuna girdiği küresel şirketleri ve lobi gruplarını aşarakTürkiye gibi bir ülkeyi yanında tutmanın yararları konusunda ABD Kongresiniikna yeteneğinde bir başkanın seçilmesi de küçük bir ihtimaldir. 2022 yılındaTürkiye-ABD ilişkilerinin düzelmesi yönünde bir gelişme kaydedilmez iken,ABD’nin Yunanistan’a kayan ilgisi dikkat çekti. 2023 yılında Türkiye’nin F-16uçak tedariki ve modernizasyonuna ilişkin talebi karşılanmaz ise, Türkiye-ABDilişkileri oldukça büyük hasar alabilecek, Türkiye belki de kendisine farklıkutuplarda ittifak arama yoluna gidebilecektir. Türkiye-AB ilişkilerinde deönemli bir gelişme beklenmemektedir. Bunlara karşılık Türkiye’nin Rusya ve TürkCumhuriyetleriyle ilişkileri daha da çok gelişmeye açıktır. Orta Doğu ve Afrikaülkeleriyle ilişkilerinde yeni atılımlar mümkündür. Yılın sonlarına doğruSuriye yönetimiyle kurulan üst düzey iletişimin her iki ülkenin Cumhurbaşkanlarınınikili görüşmeleri ile yeniden rayına oturabilir. Ancak bu görüşmeninTürkiye’deki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden önce gerçekleşmesi düşük birihtimaldir.