Prof. Dr. Nurullah Çetin: Biz Türkiye Türkleri, Doğu Türkistan Uygur Türklerini fazla tanımıyoruz. Bize Uygur Türklüğü hakkında önce tanıtıcı bilgiler verir misiniz? “Uygur”, “Doğu Türkistan” ne demek, kısa tarihi, coğrafi özellikleri, nüfusu, kültürü, dinî hayatı, ekonomik konumu, siyasi durumu gibi hususlarda özet bilgilere ihtiyacımız var.
Yrd. Doç. Dr. Erkin Emet: Uygur adı Türkçe kaynaklarda, Orhun Yazıtları’nda ilk defa 716 yılındaki olaylar sırasında, Uygur İlteberi’nin ismi vasıtasıyla zikredilmiştir. Bu sırada Uygurlar, Kök Türk hâkimiyetini tanımak istemeyerek Kök Türk ülkesinin doğusuna, muhtemelen de Çin sınırlarına doğru kaçmış olsalar gerek.
Türkistan’daki 16. yüzyıl başında cereyan eden siyasi ve ekonomik buhranın sonucu olarak, Timur oğulları Hindistan’a, Çağatay oğulları da Altışehir’e çekilirler. Böylece, bütün Türkistan’ı bir arada tutan siyasi birlik dağılır. Gitgide etnik farklılaşmalar ortaya çıkar.
9. yüzyıl ortalarında, Orhun civarından göç eden Uygurlar, Turfan yöresinde İdikut Devleti’ni ve Kâşgar yöresinde de diğer Türk boylarıyla birleşip Karahanlı Devleti’ni kurarlar. Bugünkü Doğu Türkistan’daki Türk topluluğunun esasını teşkil eden Uygurlar, işte bu İdikut Devleti’ni ve Karahanlı Devleti’ni kuran Uygurların torunlarıdır.
Prof. Dr. Nurullah Çetin: Doğu Türkistan Uygur Türkleri ile Türkiye Türkleri elbette aynı kökenden geliyorlar. Türkiye Türkleri ve Uygur Türkleri, Türk milletinin iki kolu… Siz Türkiye’ye ilk geldiğinizde Türkiye Türklüğü ile Uygur Türklüğü arasında dilde, kültürde, geleneklerde, dinî yaşantıda, aile hayatında, diğer yaşantılarda ve alanlarda ne gibi benzerlikler gördünüz?
Yrd. Doç. Dr. Erkin Emet: Türkiye Türkleri Türkistan’ı Türklerin ata yurdu olarak kabul ederler. Doğu Türkistan Türk tarihinde kurulan Koço Uygur Devleti, Karahanlı Türk Devleti gibi önemli devletlere ev sahipliği yapmıştır. Doğu Türkistan Türk dünyasının ortak değerlerinden Kâşgarlı Mahmut, Yusuf Has Hacip, Ahmet Yükneki gibi âlimlerin yetiştiği topraklar. Bundan dolayı Anadolu’daki kültürel değerler o damarlardan geliyor...